Reyers Laat - Nieuwe Feiten

Naar aanleiding van de reeks in De Standaard waren redacteur Joël De Ceulaer en  ex-Weekend Knack Tessa Vermeiren te gast in Reyers Laat. Het hele gesprek kan via deze link worden herbekeken. 


Luister ook naar het interview met Joël De Ceulaer in Nieuwe Feiten op Radio 1 op 27 januari. 

Di Rupo over vrijmetselarij

Uit De Tijd van 3 december 2011:

Elio Di Rupo over vrijmetselarij:

'Ik ben lid, maar ben al lang niet meer naar de vergaderingen geweest, omdat ik er geen tijd voor heb. Als ik ga, dan is het voor de vergaderingen waarin over een filosofisch gegeven wordt gepraat. Dat zijn zelden praktische dingen, meer een uitwisseling van gedachten. Maar in tegenstelling tot wat sommigen denken, is het niet in de loge dat politieke akkoorden worden gesmeed. Dat heb ik nog nooit ervaren.'

vrijmetselarij in België in cijfers: aanvulling

De Standaard is afgelopen zaterdag 28 januari begonnen met een reeks getiteld Het Geheim van de Loge. Vandaag verscheen een artikel over vrouwen en vrijmetselarij, morgen over Vlaams-nationalisme, waar de focus vooral op Siegfried Bracke zal liggen. Ondergetekende viel zaterdagochtend haast in zwijm in de krantenwinkel toen hij zag dat hij de kop van de dag had veroorzaakt. Toegeven: de aangroei van het aantal vrijmetselaars in België is de afgelopen jaren inderdaad opvallend te noemen. Vergelijk dit eens met de langzame groei van de Belgische loges tussen 1950 en 1990, of met de 6.000 aanvragen die de Franse GLNF alleen al (naar eigen zeggen) jaarlijks te verwerken krijgt. 

Ik wil graag een paar kanttekeningen plaatsen. De cijfers weergegeven in De Standaard onthullen geen geheim: ik heb hierover al enkele posts geleden bericht. De cijfers van 2006 komen uit een werkstuk; deze van 2008 plaatste ik eerder al in Vrijmetselarij van de Essentie-reeks en werden recent ook in mijn Belgische Politiek voor Dummies vermeld. De cijfers in Vrijmetselarij voor Dummies uit 2007 bevinden zich daar tussen in. De meest recente aantallen werden in oktober 2011 in een extra nummer van Le Vif/L'Express weergeven. Dit nummer, het 'Abecedarium' van de vrijmetselarij, werd mede door Jiri Pragman van de weblog hiram.be opgesteld, op basis van cijfergevens van het Grootoosten van België. Ik heb mijn cijfers trouwens ook altijd uit die bron gehaald. Toch slaagt de werkelijkheid er soms in om nog sneller te veranderen.  Lithos Confederatie van Loges was al de snelst groeiende koepel. In Vrijmetselarij voor Dummies verwees ik er maar vluchtig naar met de mededeling dat er minder dan 10 loges waren met slechts een klein aantal broeders en zusters. Lithos was toen nog vrij nieuw, slechts opgericht in 2006. Vandaag liggen de kaarten duidelijk anders. Lithos is een niet te onderschatten koepel geworden die, als we de bronnen mogen geloven, bijna met de GOB-werkplaats Bevrijding uit Gent, werd uitgebreid. De mannenloge Bevrijding heeft immers een dikke week geleden 2 vrouwen ingewijd: in de Lakensestraat vinden ze dat niet echt om te lachen. Toch kiest Bevrijding op dit ogenblik ervoor toch nog onder het GOB te blijven, maar wie weet wat de nabije toekomst zal brengen.

Dit gezegd zijnde telt Lithos in januari 2012 18 werkplaatsen met een totaal van meer dan 500 leden. Toenadering tussen Lithos en de vier andere irreguliere koepels neemt toe, hoewel er nog geen officieel vriendschapsverdrag is afgesloten. Wel behoort Lithos sinds mei 2011 tot CLIPSAS - Centre de Liaison et d'Information des Puissances maçonniques signitaires de l'Appel de Strasbourg, een internationaal samenwerkingsakkoord tussen irreguliere koepels. Bij de oprichting ervan in 1961 was het GOB een van de stichtende leden. Ook de GLB werd in mei vorig jaar lid; de VGLB was dat al sinds 1984. De Belgische Federatie van DH is niet bij CLIPSAS aangesloten. Dat is enigszins ook vrij logisch aangezien alle nationale federaties van gemengde DH-loges onder het gezag van de hoofdzetel in Parijs vallen. 

Met de gecorrigeerde cijfers van Lithos komt het totaal aantal vrijmetselaars vandaag op haast 25.000. Nogmaals: leden van wilde loges (niet onder Lithos), van werkplaatsen van buitenlandse koepels en van loges volgens de ritus van Memphis-Misraïm worden niet meegeteld. 

Dit alles om maar te zeggen dat niet alle eer en krediet aan ondergetekende moet worden toegekend.

Hoe dan ook, het bericht werd onmiddellijk overgenomen door Le Soir, La Libre Belgique, de website van De Morgen en zodoende ook door de andere Persgroep-krant Het Laatste Nieuws. Ik geef toe dat ik die krant nooit lees, daarvoor is de oppervlakkigheid iets te groot. De website is erger. Als je al door de trivialiteiten geworsteld bent in de trend van "Uit een Brits onderzoek blijkt dat..." kom je op de lezersreacties uit. Onvoorstelbaar hoeveel vitriool daar neer wordt geschreven. In veel gevallen worden alle regels van beleefdheid, objectiviteit en spelling en grammatica aan de kant geschoven. Benieuwd dus wat de lezer van hln.be over de logecijfers vindt. Even een bloemlezing:

"Zo worden wij dus geregeerd."

"Toch raar dat de ministers daar tijd voor hebben he."

"Aantal is recht evenredig met het aantal rijken."

"De loge groeit in België parallel met het gesjoemel."

"Bijna alle ministers zijn logemensen."


Aanvulling op de aanvulling:

De officiële cijfers van 2011 waren de volgende:
- Grootoosten van België: 10.193 leden voor 98 werkplaatsen (in maart)
- Droit Humain: 7.059 leden voor 98 werkplaatsen (in juni)
- Grootloge van België: 3.912 leden voor 64 werkplaatsen (in juni)
- Vrouwengrootloge: 1.992 leden voor 44 werkplaatsen (in juni)
- Lithos CL: 445 leden voor 15 werkplaatsen (september)
Dat brengt het totaal op 23.601 leden voor 335 blauwe en irreguliere werkplaatsen. Niet inbegrepen zijn aldus de reguliere werkplaatsen, de autonome loges (die onder geen enkele koepel vallen) en de loges die vanuit buitenlandse koepels worden bestuurd. 

Schotse vrijmetselaars

De United Grand Lodge of England heeft de voorbereiding van haar 300e verjaardag al aangevat: John Hamill - noem hem maar de hoofdbibliothecaris van de UGLE - is hiervoor als verantwoordelijke aangesteld. Op 24 juni 1717 kwamen vier Londense loges immers samen in de herberg The Goose and Gridiron en werd de grootloge, onder de benaming Grand Lodge of London and Westminster, boven het doopvont gehouden. Maar hoe lang bestonden de vier stichtende leden  al? Gingen hun wortels terug tot de verenigingen van bouwvakkers die in de tweede helft van de 17e eeuw het grotendeels door brand verwoeste Londen wederopbouwden? Of kwamen ze ergens anders vandaan? Hoe dan ook was geen enkele van de oorspronkelijke vrijmetselaars anno 1717 ooit effectief metselaar met stenen en mortel geweest. Bijkomend probleem: werd het principe van vrijmetselarij, zoals wij dat vandaag kennen met rituelen, symbolen, gradensystemen en inwijdingen, rond 1717 effectief in Londen op muziek gezet, of waren de Schotten eerst? In Schotland, officieel in 1707 via de Act of Union opgegaan in het Verenigd Koninkrijk, bestond er immers al zoiets als 'vrijmetselarij' al vele decennia eerder. De Schotten, vertegenwoordigd door de Grand Lodge of Scotland, beweren uiteraard dat zij de initiatiefnemers waren, en dat de Londense loges een afkooksel van het origineel moesten worden genoemd. Hoe dan ook zouden James Anderson en J.T. Desaguliers in de jaren 1720 de Engelse en Schotse wortels van de vrijmetselarij met elkaar in overeenstemming brengen. Het resultaat daarvan is te lezen in de Constituties van Anderson, eerste versie 1723 en tweede 1738. 

Of de 17e-eeuwse Schotse vrijmetselarij met recht en reden zo genoemd mag worden is een vraagstuk dat academici ook bezig houdt. David Stevenson is in dat register de autoriteit. Stevenson zelf is trouwens geen vrijmetselaar, maar toonde in eerder werk al aan dat er - althans in het Schotse geval - een rechtstreekse lijn te trekken is tussen vakverenigingen en speculatieve vrijmetselaarsloges. Deze lijn bestaat niet, of is hoogst discutabel, wat de Engelse maçonnieke werkplaatsen aangaat. 

Een status quaestiones van de geschiedenis naar de Schotse wortels van de vrijmetselarij werd door Stevenson in het recente nummer van het peer-reviewed (wat wil zeggen: gelezen en beoordeeld door collega-academici) vaktijdschrift Scottish Historical Review neergepend: hier te lezen. 

Verzamelaars

Lid worden van een loge is een zaak, een gepaste outfit vinden een andere. Regalia zoals schootsvellen en kraaglinten worden via gespecialiseerde winkels aangeboden, ook op het wereldwijde web. Maar er zijn ook mensen die niet zo zeer regalia aanschaffen om zelf mee rond te lopen, maar wel als onderdeel van een verzameling. De basis van een klein maçonniek privé-museum wordt hiermee gelegd. Ik maak van dit forum even gebruik om reclame te maken voor deze webwinkel, die naast de vaste zomer- en wintercollectie van schootsvellen sinds kort ook een 'vintage'-afdeling heeft. Kijken maar!

Grootoosten van Frankrijk en vrouwen

link 

Het Grootoosten van Frankrijk (GODF) is de grootste Franse obediëntie met meer dan 47.000 leden. Je kan moeilijk zeggen dat zij, in tegenstelling tot het Grootoosten van België, zich politiek afzijdig houdt: zo trokken de Grootofficieren in 1996 de straat op om te protesteren tegen het pausbezoek aan Frankrijk. 
De koepel staat vandaag op de drempel van een nieuw tijdperk. Enkele jaren geleden kwam de afschaffing van haar exclusief mannelijk lidmaatschap meermaals op de agenda te staan. Het incident met Olivia Chaumont is nog niet zo heel lang geleden. Vijf jaar geleden heette Olivia nog Olivier, een transseksueel die in 1992 in een GODF-loge was ingewijd. Toen deze in 2007 zijn geslachtsoperatie aankondigde adviseerde het GODF dat hij zich voortaan - als vrouw - zou aansluiten bij een vrouwen- of gemengde koepel. Chaumont weigerde dit; uiteindelijk stemde de Conseil de l'Orde - het Hoofdbestuur van het GODF - ermee in dat, gezien de uitzonderlijke situatie, de volwaardige aanwezigheid van een vrouw op de kolommen toe te laten. Het precedent was echter gesteld. Bepaalde loges gingen zo ver om op eigen houtje vrouwen in te wijden; die werden daarvoor echter niet gesanctioneerd. In het ergste geval zouden deze loges immers uit de obediëntie worden gezet. Net zoals in het Grootoosten van België was het al toegestaan dat vrouwelijke vrijmetselaars van bijvoorbeeld de Franse Vrouwengrootloge tijdens bepaalde zittingen 'op bezoek' mochten komen, maar in september 2010 bepaalde de algemene vergadering - het Convent - met 51% van de stemmen pro dat iedereen, ongeacht het geslacht, zich als kandidaat-vrijmetselaar bij het GODF mocht aanmelden. De toespraak van Chaumont op dit Convent beschouwen sommigen als cruciaal. Anderzijds werd de vermelding van de exclusieve mannelijkheid in de statuten van de koepel niet aangepast. De vraag blijft dus open of het GODF vandaag een mannelijke of gemengde obediëntie is. Hoe dan ook worden vrouwen nu ingewijd: de dochter van wijlen professor Charles Porset bijvoorbeeld werd in november 2010 in een - tot dan toe - mannelijke GODF-werkplaats in Bordeaux geïnitieerd. 
Kersvers Grootmeester Guy Arcizet, op hetzelfde Convent verkozen, werd in Le Monde van 3 oktober 2010 geïnterviewd en waarin hij, niet echt verrassend, een lans breekt voor inwijdingen van vrouwen.

Sarkozy en de Franse vrijmetselarij

Sarkozy en Bauer

Enkele posts geleden had ik het al over de naderende Franse presidentsverkiezingen, en het initiatief van het Grootoosten van Frankrijk (GODF) om via blanke zittingen de kandidaten voor het hoogste ambt van de Republiek het woord te geven. Nicolas Sarkozy is voor alle duidelijkheid geen vrijmetselaar, maar heeft wel nauwe banden met Alain Bauer, voormalig Grootmeester van het GODF. Sinds november 2011 is deze laatste trouwens benoemd tot adviseur van de president op het vlak van binnenlandse veiligheid en terrorismebestrijding. Dat is nog eens wat anders dan prins Laurent en Rik Van Aerschot!

De zittende president van de Republiek heeft zo zijn eigen strategie in dat register. Zo nodigde hij vanavond het Institut Maçonnique de France op het Elysée uit; de meeting bestond uit niet trouwens niet veel meer dan een speech van Sarkozy. Dit IMF (de correcte afkorting trouwens; helaas doet dit letterwoord teveel aan een andere Fransman denken - ook geen vrijmetselaar overigens) mocht 80 afgevaardigden aanduiden. Interessant is dat de voorzitter van het IMF professor Roger Dachez is, een veelgeziene gast op tal van academische bijeenkomsten en een uitstekend spreker. Het IMF, een tiental jaar geleden opgericht om de culturele  en ideologische waarden van de vrijmetselarij aan het grote publiek kenbaar te maken, vertegenwoordigt 9 Franse obediënties. Het stelt bijgevolg niet het volledige plaatje voor, dat een kleine 30 koepels telt. Het IMF telt naast de Franse evenknie van de gelijknamige Belgische koepels - Grootoosten, Grootloge, Vrouwengrootloge, DH - de Grande Loge féminine de Memphis-Misraïm, de Grande Loge mixte universelle, de Grande Loge mixte de France, de Grande Loge traditionelle et symbolique Opéra en de Loge nationale française (niet te verwarren met de voormalige reguliere Grande Loge nationale française). Wat die laatste betreft: om toch maar reguliere vrijmetselaars op het Elysée te laten aandraven zou Dachez advies van de UGLE hebben ingewonnen. Met andere woorden: zowat iedereen behalve GLNF-Grootmeester Stifani was welkom. Zijn collega van het GODF Guy Arcizet daarentegen stuurde bewust zijn kat. Enigszins om de neutraliteit van het GODF ten aanzien van de presidentiële kiescampagne te onderstrepen - alle tegenkandidaten van Sarkozy behalve Le Pen komen immers hun programma toelichten in de rue Cadet - maar ook omwille van Sarkozy's desinteresse voor de vrijmetselarij in de voorbije jaren. Is het daarom toeval dat net in het jaar van de verkiezingen wel de grote poort van de presidentiële woning werd opengesteld? Een voormalige GODF-Grootmeester, Jacques Lafouge, kreeg zijn uitnodiging voor de presidentiële meeting pas een dagje eerder. Niet alleen voelde de geadresseerde zich enigszins op de grootmeesterlijke teen getrapt, maar weigerde hij Sarkozy te ontmoeten omwille van diens vermeende lakse houding ten aanzien van de cultusbeleving. Anders gezegd: Sarkozy verdedigde als president onvoldoende de lekenwaarden van de Republiek. Een open brief van Lafouge werd meteen op het net geslingerd. 

vrijmetselarij in cijfers voor en na de Tweede Wereldoorlog

Enkele posts geleden had ik het over het aantal vrijmetselaars en blauwe loges onder de zes grote koepels van vandaag. Laten we nu nog wat verder terug in de tijd gaan. Op basis van die cijfers kan de hedendaagse aangroei van de Belgische vrijmetselarij enkel maar spectaculair worden genoemd. Vlak vóór de Tweede Wereldoorlog waren er onder het GOB 4.600 broeders; onmiddellijk na de Bevrijding sloten zich daarvan slechts 2.500 opnieuw aan - de werking van de vrijmetselarij werd door de bezetter onmogelijk gemaakt, tal van vrijmetselaars werden naar de kampen gestuurd of omgebracht en de schade die opzettelijk of door het oorlogsgeweld aan de tempels werd toegebracht was aanzienlijk. In 1945, met de oorlog definitief afgelopen, klokte het GOB af op 3.350 leden. Het GOB telde 30 werkplaatsen, DH - alle andere koepels ontstaan later - had er 10. 
Even een tabel erbij halen met alle GOB-loges erin:

Nr.	Loge	Oosten	Stichting	Taal	1940	1944	1945
1	La Parfaite Union	Bergen	1721	Fr	181	106	145
2	La Bonne Amitié	Namen	1770	Fr	135	70	108
3	La Parfaite Intelligence et L’Etoile réunis	Luik	1775	Fr	436	264	340
4	Les Vrais Amis de l’Union et du Progrès réunis	Brussel	1798	Fr	485	100	297
5	Les Amis Philanthropes	Brussel	1798	Fr	317	145	180
6	Les Amis Philanthropes 2	Brussel	1894	Fr	420	228	280
7	Les Amis Philanthropes 3	Brussel	1911	Fr	236	122	159
8	Les Amis du Commerce et La Persévérance réunis	Antwerpen	1804	Fr	202	106	160
9	La Constance	Leuven	1808	Fr	40	27	21
10	Les Elèves de Thémis	Antwerpen	1808	Nl	128	68	91
11	Les Amis de la Parfaite Intelligence	Hoei	1809	Fr	61	41	50
12	Les Philadelphes	Verviers	1809	Fr	79	44	42
13	Le Septentrion	Gent	1811	Fr	239	185	208
14	La Liberté	Gent	1866	Fr	213	131	184
15	L’Indivisible	Spa	1868	Fr	25	17	26
16	Le Travail	Verviers	1869	Fr	145	70	82
17	La Charité	Charleroi	1879	Fr	201	105	159
18	La Flandre	Brugge	1881	Nl	90	50	68
19	Marnix van Sint Aldegonde	Antwerpen	1889	Nl	184	106	144
20	Les Frères réunis	Doornik	1906	Fr	99	43	78
21	L’Amitié	Kortrijk	1906	Fr	81	54	57
22	L’Ere nouvelle	Léopoldville	1909	Fr	48	25	38
23	Action et Solidarité	Brussel	1924	Fr	104	50	74
24	Promethée	Brussel	1928	Fr	99	75	94
25	Hiram	Luik	1930	Fr	130	96	110
26	Balder	Brussel	1932	Nl	62	41	52
27	Trois Niveaux	Oostende	1933	Fr	19	10	13
28	Union et Charité	La Louvière	1934	Fr	61	45	50
29	De Zwijger	Gent	1935	Nl	57	42	58
30	Simon Stevin	Brugge	1939	Nl	30	16	20
	Totaal				4594	2457	3350

Opmerkingen: 

• Les Philadelphes en Le Travail, allebei uit Verviers, zullen in 1947 fusioneren tot Les Philadelphes et Le Travail réunis, onder het nummer 12. Zodoende zullen alle andere loges lager op de ladder een nummer inleveren. 
• Les Amis Philanthropes N°2 is momenteel in slaap - op non-actief dus.
• De Congolese werkplaats L'Ere nouvelle is eveneens niet meer actief.
• La Parfaite Intelligence et l'Etoile réunis - in het jargon: de PIER - zal in 1959 stichtend lid zijn van de Grootloge van België. In 1970 koppelde zij zich los van de GLB om in 1974 opnieuw in het GOB te worden opgenomen.
• La Constance, Le Septentrion en de helft van De Zwijger vormen verder de kern van de GLB bij haar oprichting in 1959; La Liberté, Marnix van Sint Aldegonde en Simon Stevin gaan in 1960 over naar deze nieuwe obediëntie, en eigenlijk is dan ook de officiële aansluiting van De Zwijger-GLB. 
• La Constance, Le Septentrion en La Liberté zijn vandaag, onder de GLB, nog steeds Franstalig; L'Amitié ging over naar het Nederlands als voertaal in 1971 en Trois Niveaux is tweetalig. 
• In Brussel is Balder tot 1968 de enige Nederlandstalige werkplaats: dan komt Branding erbij. Samen met De Vier Ghecroonden - in 1980 ontstaan op initiatief van Balder, Branding en het Aalsterse Ontwaken - vormen deze drie vandaag de enige Nederlandstalige loges in Brussel onder het GOB. 
• Twee loges kregen een lichte naamswijziging: de werkplaatsen uit Namen en La Louvière heten voluit La Bonne Amitié-François Bovesse en Union et Charité-Georges Pirson, genoemd naar hooggeplaatste vrijmetselaars, slachtoffer van de bezetting. 

Tot aan de Tweede Wereldoorlog bestaat het gemengde DH uit deze werkplaatsen:
45. Egalité, Brussel, opgericht in 1912.
852. Vérité, Brussel, opgericht onder de Grande Loge mixte de France in 1923 maar onder DH gebracht in 1927.
887. Sagesse, Brussel, opgericht in 1927.
888. Latomia, Brussel, opgericht in 1927.
889. Sincérité, Brussel, opgericht in 1927. Vormt samen met de in 1929 opgerichte La Paix in 1933 werkplaats 942 Sincérité et La Paix réunis.
908. Tolérance, Luik, opgericht in 1929.
921. Aurore, Brugge, opgericht in 1930.
944. Persévérance, Doornik, opgericht 1933-1939. Is hieropgestart in 1977 als Germaine Devalet - Persévérance nouvelle.
948. Gaston Vandermeeren, Gent, opgericht in 1933 en de eerste Nederlandstalige DH-werkplaats in België. 
In 1928 wordt trouwens ook de Belgische Federatie van Le Droit Humain als volwaardige koepel opgericht. Tot dan toe vielen de loges onder het gezag van Parijs. Tot vandaag zorgt de hoofdzetel van DH in de Franse hoofdstad voor de conformiteit van alle DH-werkplaatsen ter wereld. Dat verklaart ook waarom de nummering internationaal doorloopt.