vrijmetselaars en kloosters

Als de blog stil lijkt te liggen - wat tot op zekere hoogte correct is - betekent dit enkel dat ondergetekende met een dead-line geconfronteerd wordt van een of andere publicatie. Met een beetje geluk ligt er over een aantal maanden een nieuw boek van mij in uw favoriete doch gespecialiseerde boekhandel. Het manuscript is in vergevorderde toestand en ik hoop het zeer snel af te ronden. Waarover gaat het? Wel, wanneer u door eender welke Belgische gemeente of stad wandelt komt u kloosters tegen. In de 19e eeuw werd het hele land volgebouwd ermee waar dan een lagere school, een college of een opvangtehuis in werd ondergebracht. De studie onderzoekt niet zo zeer de rol en betekenis van deze religieuze instituten in de 19e-eeuwse samenleving, maar wel het juridisch en ideologisch gekleurd discours vanuit zowel liberale als katholieke hoek. Dit bruckneriaans werk, met haast meer voetnoten dan tekst, is het resultaat van mijn laatste onderzoeksproject aan de Vrije Universiteit Brussel. Dit slorpt zowat al mijn energie (en beschikbare tijd) op zodat al het andere - koffiekletsen, mails beantwoorden, blogs onderhouden - op een zeer laag pitje wordt gehouden. Volgend jaar ga ik het misschien toch wat kalmer aan doen: twee boeken van meer dan 300 pagina's op korte tijd schrijven is niet echt gezond.

Vakliteratuur

De foto zegt alles! Minister Vande Lanotte in Humo van deze week. 

11 november

Vrijmetselaarsrituelen? Hoe koen ze erbij.
Uit Het Laatste Nieuws:

Piramide van Cheops dicht vanwege 11-11-11, 11.11 uur"

De Egyptische autoriteiten hebben de piramide van Cheops vandaag voor bezoekers gesloten omdat er geruchten gingen dat er mensen waren die er om 11.11 uur spirituele ceremonies wilden houden. Op de datum 11-11-11 en het tijdstip 11.11 uur zouden rituelen staan gepland die met het jodendom of de vrijmetselarij verband zouden houden, zo meldden de Egyptische media.


De dienst van oudheden hield het erop dat de piramide van vanavond tot zaterdagochtend vanwege 'noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden' gesloten werd. (AD/kve)

11/11/11 16u06

Deens gemetsel

Ik heb toevallig een korte reportage gevonden op de archiefsite van een Deens tv-station. De film volgt een jonge vader op weg naar de loge. Het is wel volledig in het Deens, maar geeft wel enkele sfeerbeelden weer uit de plaatselijke vrijmetselarij. 

cursus Universiteit Leiden

Met het plotse overlijden van Malcolm Davies, intussen al twee jaar geleden, kwam de Leerstoel Vrijmetselarij vacant te staan aan de Universiteit van Leiden. De instelling is altijd wel vragende partij geweest om deze opnieuw in te richten, maar de centen moeten daarvoor vanuit het Grootoosten der Nederlanden komen. En daar blijft het schoentje kennelijk knellen. Houder van de Leerstoel is een prestigieuze functie, maar Anton van de Sande moest het doen voor de spreekwoordelijke fles wijn en Malcolm Davies zelf kreeg een minimale uitbetaling. Niet echt stimulerend dus. Of de Leerstoel ooit opnieuw ingevuld wordt is zoals de splitsing van BHV: iedereen is erover bezig en wil er werk van maken, maar concrete acties gebeuren niet. Intussen heeft de Universiteit dan maar zelf de cursus vrijmetselarij, verbonden aan de Leerstoel, nieuw leven ingeblazen. Een collegereeks gaat komend academiejaar van start onder de titulatuur van professor A.F. De Jong, gespecialiseerd in de godsdiensten van de oudheid en vergelijkende godsdienstgeschiedenis. Zijn naam doet niet meteen een belletje rinkelen in het academisch onderzoek naar vrijmetselarij. Wie dat wel doen zijn onder andere Floor Meijer - twee jaar geleden gedoctoreerd rond Amsterdamse vrijmetselarij - Max De Haan en Andréa Kroon van de welbekende Stichting OVN, die telkens een of meerdere colleges voor hun rekening zullen nemen. Het volledige programma staat hier beneden. Meer info op de website. 

15-09: Inleiding in de Westerse Esoterie I, (Oudheid - Middeleeuwen), A.F. de Jong

22-09: Inleiding Westerse Esoterie II, (Renaissance – Vroeg-moderne tijd), A.F. de Jong

29-09: De ontstaansgeschiedenis van de Vrijmetselarij, W. te Lindert

06-10: Vrijmetselarij tot en met de negentiende eeuw, A. van de Sande

13-10: Vrijmetselarij in de twintigste eeuw, M. de Haan

20-10: Het Godsbegrip in de Vrijmetselarij, F. Krap

03-11: De maçonnieke methode: symboliek en ritualistiek, J. Kerkkamp

10-11: De Drie Graden tot het meesterschap, F. Krap

17-11: Vrijmetselarij en samenleving, F. Meijer

24-11: Maçonnieke symboliek en kunst, A. Kroon

01-12: Controverses rond de Vrijmetselarij, F. Meijer

08-12: Vrijmetselarij in de niet-westerse wereld; Algemene afsluiting, A.F. de Jong

artikel over de Lakensestraat

Het Franstalig economisch dagblad L'Echo publiceerde een uitvoerig artikel over het gebouwencomplex aan de Lakensestraat in Brussel, waar zoals geweten een aantal maçonnieke tempels zich achter de gevel bevinden, alsook de kantoren van het Grootoosten van België en het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij. Lees het artikel hier. 

tentoonstelling Londen

In de Library and Museum of Freemasonry, verbonden aan de United Grand Lodge of England, loopt momenteel de gelegenheidstentoonstelling The Patriot Mason: Freemasonry in American society. De tentoonstelling focust op de invloed van de vrijmetselaars, met George Washington als de meest bekende, op de totstandkoming van de Verenigde Staten en gaat verder in op de invloed van het genootschap op de Amerikaanse samenleving sindsdien. De tentoonstelling loopt nog tot het einde van dit jaar. 

Freemason's Hall, Great Queen Street 60, Londen (Covent Garden). Open van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u.

Het komt eraan

copyright Geert vanden Broeck

Over een aantal weken ligt Belgische politiek voor dummies in uw favoriete boekhandel. Bij gebrek aan een blog met dezelfde titel maak ik even van voorliggende gebruik om wat extra publiciteit te maken. 

J.Koppen, Belgische politiek voor dummies, Amsterdam, Pearson, 2011, ca.390 p., € 27,95. 

Inhoud:

Voorwoord door Herman De Croo, Minister van Staat.

Inleiding

Deel 1. België gemaakt en heruitgevonden.

Hoofdstuk 1. De uitvinding van de natie.

Hoofdstuk 2. Liberalen en katholieken: eeuwige ruziemakers.

Hoofdstuk 3. De Vlaamse Beweging. 

Hoofdstuk 4. Politiek in tijden van oorlog en vrede.

Hoofdstuk 5. Het einde van het unitaire België.

Hoofdstuk 6. De Staatshervormingen. 

Deel 2. De Belgische instellingen: uitzonderingen en regels.

Hoofdstuk 7. De federale overheid.

Hoofdstuk 8. Gemeenschappen en gewesten.

Hoofdstuk 9. Provincies.

Hoofdstuk 10. Gemeenten.

Hoofdstuk 11. Europese instellingen.

Deel 3. Politieke partijen.

Hoofdstuk 12. Partijen en politici.

Hoofdstuk 13. Vlaamse partijen.

Hoofdstuk 14. Franstalige partijen.

Deel 4. Instanties om rekening mee te houden.

Hoofdstuk 15. De rechterlijke macht.

Hoofdstuk 16. Werknemers en werkgevers.

Hoofdstuk 17. Levensbeschouwingen.

Deel 5. Het deel van de tientallen.

Hoofdstuk 18. Tien drukkingsgroepen en druktemakers.

Hoofdstuk 19. Tien staatsmannen.

Hoofdstuk 20. Tien gênante momenten.

Hoofdstuk 21. Tien vragen over getallen. 

Hoofdstuk 22. Tien toekomstvoorspellingen.

Bijlage A. Regeringen sinds 1980.

Bijlage B. Staatshoofden en politici.

Bijlage C. Lexicon. 

Aanslag Noorwegen

Nieuws over de vreselijke aanslagen in Noorwegen, twee dagen geleden, sijpelen nog maar mondjesmaat binnen, en voorlopig is er een verdachte die op het moment van dit schrijven gedeeltelijke bekentenissen heeft afgelegd. Enige omzichtigheid met deze blogpost is daarom geboden. Over de verdachte zelf komen verschillende omschrijvingen aan de oppervlakte: fundamenteel christen, nazi, hoogopgeleid en welstellend, moslimhater, extreem-rechts, nationalist en conservatief, wapenfanaat en vrijmetselaar. De Daily Mail publiceerde gisteren een artikel met (bijgewerkte) foto's van de verdachte, waaronder deze in maçonnieke regalia. Op de website van de Noorse Orde van Vrijmetselaren kondigt de Grootmeester aan eveneens deze geruchten te hebben opgevangen en, indien correct, volgt hieruit met onmiddellijke ingang de uitsluiting van de verdachte van de Orde. De Grootmeester drukt ook in shock te zijn over   afschuwelijke misdaad en distantieert zich, namens de Noorse vrijmetselarij, volledig van de verdachte en stelt zich met alle relevante informatie ter beschikking van de politie. Zoals al aangekondigd op de blog van Jiri Pragman bevordert de bewuste foto nu al volop het antimaçonniek complotdenken. Het gaat niet gemakkelijk zijn om hiertegen weerwerk te bieden, zeker niet omdat de publieke beeldvorming wat vrijmetselarij betreft hierdoor bepaald zal worden, net zoals het P2-schandaal  dat deed in de jaren '70.


Update 23u00: 
- De foto's, inclusief deze in regalia, staan nu ook op de site van De Standaard, zonder verdere uitleg evenwel.
- De motivatie van Anders Breivik staat weergegeven in het 1500 pagina's tellend manifest 2083, a European declaration of Independence, geschreven onder het pseudoniem Andrew Berwick.

Sint-Joriskruis

Een van de kruisen geassocieerd
met de tempeliers

Hij heeft het daarin vooral de islamisering van Europa en het marxisme - alles wat een beetje links is lijkt wel onder die benaming te vallen - en verwijst naar de tempeliers als iconen van verzet. De vrijmetselarij wordt een aantal keer vermeld, onder meer als hoeder van een cultureel erfgoed zonder daar verder op in te gaan en wanneer hij het heeft over de nazi-complottheorieën van de vrijmetselarij als zijnde zionistisch vult hij aan dat "Being a Free Mason myself I know that this is not only a false claim but actually quite ridiculous. The Freemasons is not in any way political (I wish the organisation was,believe me) and it is true that they have a positive view on Jews. However, this is from a Christian religious context, where solidarity to Jews and Israel is important. The Freemasons is a Christian only organisation and no Muslim or Jew could become a member even if they wanted to. There are no political bodies within the organisation nationally or internationally." Het klopt niet dat alleen christenen vrijmetselaar kunnen worden - dat standpunt werd al een eeuw geleden uitgeklaard. Dat hij het niet heeft over vrijzinnigen is enigszins normaal: irreguliere vrijmetselaars, zoals zowat iedereen in België, worden niet als dusdanig erkend door een reguliere instelling als de Noorse Orde van Vrijmetselaren. Verder schrijft hij dat hij dat hij als vrijmetselaar toegelaten werd tot de 4e en 5e graad (door hem foutief "rang" ("rank" in plaats van "degree" genoemd) werd toegelaten maar dat hij deze weigerde omwille van reisplannen. De Zweedse Ritus wordt in Noorwegen gebruikt, waar  na de eerste 3 graden van leerling, gezel en meester de 4e en 5e graad samen wordt toegekend als leerling en gezel van Sint-Andries. Daarna volgen nog 5 andere graden en een 11e eregraad. Opmerkelijk is wel dat het rode Sint-Joriskruis, algemeen gebruikt als het logo van de Scandinavische vrijmetselarij - in tegenstelling tot de bekende passer en winkelhaak - lijkt op het tempelierskruis dat de cover van het manifest siert. 
Het manifest is, snel diagonaal doorgenomen, praktisch onleesbaar en de passages die je wel kan doorworstelen zijn vol pseudo-filosofisch geklets, willekeurige interpretaties van de geschiedenis en vol van extreem-rechtse en haatdragende waanzin. De tempeliers waar Breivik trouwens naar verwijst zijn de zelf verzonnen The European Military Order and Criminal Tribunal (The PCCTS - Knights Templar) die expliciet als moordenaars van alles wat marxistisch en multicultureel betreft dienden te worden beschouwd. 
- Andere posts over Breivik als vrijmetselaar - en alle commentaren die dit veroorzaakt - zijn hier, hier en ook nog hier (alledrie geheel willekeurig samengebracht) te vinden. 

Update 25 juli, 17u30:

De Noorse Orde van Vrijmetselaren erkent dat Breivik lid was van de loge uit Oslo St. Olaus til de tre Söiler (sinds 2008), en dat deze gisteren officieel van lidmaatschap werd uitgesloten. Deze loge 'Sint Olav van de Drie Zuilen' is bijzonder groot (tot 1000 leden). Veel reactie van de Noorse loges valt er niet te verwachten omdat het nu zomerstop is en de zittingen pas over enkele weken opnieuw van start gaan. Wel wordt er benadrukt dat Breivik inderdaad enkel de 3e graad bezat, en dat zijn verwijzingen naar tempeliers en andere ridderorden niet maçonniek geïnspireerd zijn, want deze symboliek wordt pas vanaf de 8e graad  aangesneden. Onnodig te vermelden dat de Noorse vrijmetselarij meer dan geshockt is over deze vreselijke gebeurtenissen. 
Meer info over Breivik op deze link.


Update 26 juli, 14u00:
- Ondergetekende werd gisterenavond om half 7 geïnterviewd over dit thema door de Nederlandse Radio 1. Ook werd Max De Haan, een autoriteit op het vlak van de maçonnieke geschiedschrijving, uitvoerig geïnterviewd.
In een interview met een Zweedse krant wijst Andreas Önnerfors erop dat het manifest van Breivik meer linken legt naar de Klu Klux Klan dan naar de tempeliers of de vrijmetselaars. De organisatie van de 'neo-tempeliers', het zichzelf buiten wet en maatschappij plaatsen en de absolute rechtvaardiging van geweld en moord lijkt op meer dan een punt op de KKK. 


Update 26 juli, 21u30:
De Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden heeft, bij monde van Grootmeester Wim Meijer, publiek afstand genomen van alle associaties die her en der gemaakt worden tussen vrijmetselarij en terrorisme. Misschien klinkt dit wat sterk, maar kennelijk heeft een niet bij naam genoemde wetenschapper van de Universiteit Leiden deze  link gemaakt tijdens het NOS-journaal in prime-time. De verklaring staat op de website van het Grootoosten der Nederlanden. 

ICHF 2011 (1)

Sinds 2007 komt de fine fleur van het wetenschappelijk onderzoek naar vrijmetselarij om de twee jaar in congres samen. De twee eerste edities vonden plaats in Edinburgh, maar daar werd in 2009 al aangekondigd dat de volgende samenkomst waarschijnlijk in de George Washington Masonic National Memorial zou zijn, op een halfuurtje van Washington DC. Deze International Conference on the History of Freemasonry, kortweg ICHF, had in den beginne wel af te rekenen met een aantal kinderziektes: het programma was in 2007 veel te breed en had een te wisselvallige kwaliteit (een zeventigtal lezingen verspreid over een drietal parallelle sessies over twee en een halve dag), de kostprijs lag vrij hoog (over de 200 pond inschrijvingsgeld, inclusief voor sprekers) en soms leek het wel of ernstige wetenschappers in hetzelfde panel verzeild geraakten van de hobby-maçonologen die dachten dat ze ernstige wetenschappers waren. Omwille van die reden, en ook omwille van organisatorische argumenten, zouden er nooit acta worden gepubliceerd. Volgende keer beter dus. Akkoord, editie 2009 was beter gestructureerd: er was een young researchers-panel - waar jonge en minder jonge aanstormende doctorandi hun onderzoek kort konden presenteren -, de metselwacko's waren uit het programma geweerd, en er was meer structuur en samenhang aangebracht. Maar een aantal pijnpunten bleven: wie was bijvoorbeeld eindverantwoordelijke? Het Academic Committee van de ICHF bestaat uit zowat alle internationale studiecentra, inclusief mijn eigen FREE, en toenmalig directeur van het intussen opgedoekte Center for Research into Freemasonry and Fraternalisme Andreas Önnersfors had wel enige vinger in de programmatorische pap te brokken. Op het terrein echter wierp ook de curator van de Grootloge van Schotland als mede-organisator op, net als zijn collega uit Alexandria, om nog maar te zwijgen van het evenementenbureau dat het congres technisch organiseerde - en aan wie wij allen opnieuw een hoge inschrijving moesten betalen. Maar ja, we kregen ten minste toch een herdenkingspenning en een wisky-zakflesje als souvenir mee. En ook die mooie, neplederen congrestas. Die bij de tweede editie vervangen was door een stoffen. En bij de derde door een wegwerpzakje.

Franklin, niet meneer Printer.



Soit, over naar die derde editie, die plaats vond van vrijdag 27 tot zondag 29 mei. Laat ik het eerst hebben over Washington DC zelf. Edinburgh is een prachtige en aangename stad, maar de Royal Mile en het kasteel kennen alleen maar de Britten en de Schotland-adepten. Washington daarentegen, met de National Mall, het Witte Huis, het Capitool en tal van monumenten zijn wereldberoemd. Beetje bizar eigenlijk dat wij als niet-Amerikanen belangstelling hebben voor de Lincoln-memorial, of het Jefferson-monument, die belangrijk zijn voor de Amerikaanse geschiedenis maar totaal nutteloos zijn voor de Europese. OK, over Thomas Jefferson en pre-revolutionair Frankrijk valt misschien nog wel een en ander te vertellen. Maar goed, ondergetekende stapte na een vlucht van 9 uur, anderhalf uur aanschuiven aan de douane en een taxirit van nog eens een uur naar het hotel in de metro op zoek naar die monumenten. Het is allemaal natuurlijk wel indrukwekkend, hoewel ik eerlijkheidshalve moet toegeven dat ik het al als 16-jarige eens had meegemaakt.

 Opvallend dat de indrukken die ik toen had allemaal overeind zijn gebleven en enkel hier en daar werden aangevuld. Dat Washington een volledig nieuwe stad is bijvoorbeeld. Er lijkt geen verval te zijn. Er zijn ook, in de buurt van de National Mall, geen winkels of woonblokken. En als je vlak voor het Capitool staat valt het pas op hoezeer de koepel een kopie is van deze van de Sint-Pietersbasiliek en hoe nep het marmer wel lijkt. Amerikaanse overheidsgebouwen schijnen zowat allemaal op neo-classicisme en neo-barok te zijn geïnspireerd. Maar alle andere gebouwen zijn een allegaartje van stijlen. Beslist de moeite was het museum van de Native Americans: prachtige architectuur, indrukwekkende collectie en uitstekende weergave.



Het is eens iets anders dan Greet De Keyser 





Paradijs voor koperdieven.



 

Alma's Temple (Shriners) - staat ook in The Lost Symbol

Een voormalige vrijmetselaarstempel een paar blokken van het Witte Huis, nu het wel heel erg kleine museum voor vrouwelijke kunstenaars.

 De congreslocatie lag, zoals al gezegd, niet in Washington zelf maar even daarbuiten in Alexandria, gelegen in de staat Virginia. Met de metro ben je, net zoals in The Lost Symbol, snel van het centrum aan het George Washington Masonic National Memorial. Het in de jaren 1920-'30 opgetrokken gebouw is een vrije kopie van de vuurtoren van Alexandrië in antiek Egypte - Alexandria/Alexandrië, heeft u hem? Maar in werkelijk is het het meest bizarre en nutteloze gebouw dat ik ooit ben tegengekomen.

Er is een theater, een tweetal loges, een museum, een aantal polyvalente zalen die zowat allemaal een stand- of borstbeeld van George Washington plaats geven, en dan zwijg ik nog maar van de inhoud van de toren, waarvan de top honderd meter boven de grond uitsteekt. Kennelijk hebben zowel de vrijmetselaars als aanverwante, vooral in de Verenigde Staten actieve organisaties zoals de Tall Cedars of Lebanon en anderen, hun zeg gekregen in de bestemming van de verschillende verdiepingen. Je stapt de lift in en je komt eerst terecht in een decor van een Indiana Jonesfilm: een soort van tempel met fresco's die de Hiram-legende uitbeelden met in een van de wanden een nis met daarin een kopie van de Ark des Verbonds. Daarboven een Hebreeuwse spreuk. Of zoiets, wat de gids vertelde doodleuk dat het eigelijk nep-Hebreeuws is. Vooral leuk wanneer joodse bezoekers er zich het hoofd over breken om te achterhalen wat nu precies geschreven staat. In dezelfde ruimte ook een enorme collectie maçonnieke munten. Geldwisselaars in de tempel, kwam dat ook voor in Indiana Jones?

Bon, terug de lift in. Volgende halte: bibliotheek. Veel te warm om goed te zijn. Ooit van acclimatisering gehoord? De collectie is niet echt indrukwekkend. Akkoord, ze hebben de notulen van alle bijeenkomsten van alle Amerikaanse Grootloges, maar daar lig ik persoonlijk niet wakker van.

 Volgende stop: de crypte. Jawel, een crypte op zo ongeveer 70 meter hoogte. Opnieuw weer Babylonische muurschilderingen, laag plafond en aangepaste belichting, brrr... Die uitdrukking slaat dan vooral op het schrijn die de bezoeker wijst op de lichamelijke beschading die schotwonden kunnen veroorzaken.

Boven de crypte bevindt zich traditiegetrouw een kapel. En hier dus ook, speciaal voor de Knight Templars. Die waren vragende partij voor een gotisch-geïnspireerde ruimte. Spitsbogen waren er. En brandglas. En een harnas, om nog meer in de sfeer van de 13e eeuw te komen. Geen echt hoor, volgens de gids werd het ooit in een film gebruikt. Een van de broeders maakte na aanschaf wel de opmerking dat het om een renaissance-model ging. Niet echt gotisch dus. Daarom werd er een tweede harnas op de kop getikt van een kruisvaarder.

Dan de laatste stop: de troonzaal van Salomo. Beetje jammer dat het de kleinste ruimte was, zodat alles ook wat verkleind moest worden, inclusief de troon van Salomo, die nu een dwergenversie voorstelde. Van daar uit kon het uitkijkplatform worden betreden. Mooi uitzicht op Alexandria, de Potomacrivier en in de verte Washington.

The Simpsons

Een klassieker: in de Simpsons-aflevering Homer the Great (seizoen 6, 12) wil Homer Simpson toetreden tot het genootschap van de 'stonecutters'. Toetreding gaat gepaard met een inwijdingsritueel. Aan het einde van de ceremonie, wanneer de blinddoek is afgenomen, moet Homer als nieuw lid de eed van trouw afleggen: 'Ik zweer op dit perkament om nooit de geheimen van de steenhouwers te verklappen. Als ik dat wel doe, moge mijn buik opzwellen en mogen er nog maar 3 haren op mijn hoofd overblijven.' Daarna wordt voorgesteld om de eed te veranderen. 

Na afloop is er een broedermaal waar het clublied wordt gezongen: 'Wie beheerst de politiek? Wie is er tegen het metrisch systeem? Dat zijn wij! Dat zijn wij! Wie weet waar Atlantis ligt? Wie verbergt buitenaardse wezens? Dat zijn wij! Dat zijn wij! Wie ziet milieufanaten als idioten? Wie houdt de vrouwen erbuiten? Wie vervalst de Oscaruitreikingen? Dat zijn wij! Dat zijn wij!'

Canonbury 2011

Het wetenschappelijk onderzoek naar vrijmetselarij heeft al betere tijden gekend. Het Center for Research into Freemasonry and Fraternalism van de Universiteit van Sheffield werd vorig jaar gesloten, na het overlijden van Malcolm Davies werd de Leerstoel Vrijmetselarij aan de Rijksuniversiteit Leiden niet meer ingevuld en niemand lijkt te weten wat de toekomst daarvan zal brengen, de jaarlijkse studiedag aan de Sorbonne van Cécile Révauger gaat ook niet meer door en de tweejaarlijkse ICHF, einde mei in Alexandria, had meer weg van een gezellig maçonniek samenzijn dan van een echte academische conferentie. 

In deze tijden van onzekerheid blijft het Canonbury Masonic Research Center in Londen overeind staan. Maar ook daar zijn, zoals elders, financiële kwesties die achter de schermen meespelen. Hoe je het ook draait of keert: wetenschapsbeoefening op het vlak van humane wetenschappen, en zeker in zo een specifiek domein als het onze, is per definitie altijd verlieslatend. Vaak moet je hopen op de goodwill van de overheid of van mecenassen om zulke evenementen te kunnen laten doorgaan 

De jaarlijkse Canonbury Conference belooft in ieder geval weer veelbelovend te worden (en ik zeg dit niet alleen omdat ik er zelf aan zal deelnemen). Algemeen thema is dit jaar Freemasonry and Empire. Meer informatie is te vinden op de website, en het voorlopig programma ziet er als volgt uit:

CMRC conference 2011

Freemasonry and Empire

Friday 21 October

Evening film screening (for conference goers) at University College London. Dr Annamaria Motrescu of the Centre of South Asian Studies, University of Cambridge, will introduce a series of recently digitised amateur films depicting freemasons in an Imperial setting titled: Imperial masonic relations: freemasonry in amateur films. The evening will finish with a discussion and wine reception.

Saturday 22 October

Keynote: Freemasonry across Empires

Dr. Jessica Harland-Jacobs, Associate Professor, University of Florida

Empire, the craft, culture and the Anglophone Caribbean

Dr. Allison Ramsay, University of the West Indies, Barbados

Western ideology meets Eastern promise: an archival view of the masonic relationship between Umdat ul Umrah (future Nawab of the Carnatic) and the Prince of Wales (future King George IV), Grand Master

Susan Snell, Archivist, Library and Museum of Freemasonry, London

Freemasonry and the Indian Parsi Community: a late meeting on the level

Simon Deschamps, University of Bordeaux III

Uncharted masonic identities in British colonial amateur films, 1920 - 1940

Dr. Annamaria Motrescu, Centre of South Asian Studies, University of Cambridge

Keynote: Freemasonry and slavery in the British Empire

Professor Cécile Revauger, University of Bordeaux III

Russian freemasonry, imperial reform and utopianism in eighteenth and early nineteenth-century imperial Russia

Dr. Yuri Stoyanov, SOAS

Freemasonry in Egypt in the nineteenth and twentieth centuries

Karim Wissa, Diplomat

Muslim reformers and the British Empire: the masonic affiliations of Jamal ad-din al-afghani and Mohammed Abduh

Said Chaaya, L’Ecole Pratique des Hautes Etudes (EHPE), Paris

Freemasonry in the Congo, 1908-1914. Anti-masonic discourse of the Catholic missionaries

Jimmy Koppen, Free University of Brussels

Sunday 23 October

Keynote: Anglo-American masonic relations, 1840 - 1890

Dr. Jim Daniel, University of Sheffield

Iconography of the Imperial lodges

Mark Dennis, Curator, Library and Museum of Freemasonry, London

Setting the Empire in Stone: Richard, Earl Temple and the building of Stowe

Dr. Joan Coatu, Associate Professor, University of Waterloo

Eighteenth-century masonic halls and the British Empire

Harriet Sandvall, Library and Museum of Freemasonry, London

'An Emblem of the Unity of the Empire': freemasonry and the Imperial
Institute, South Kensington

Frank Albo, Peterhouse, University of Cambridge

Keynote: Curling with cannonballs: fratriotism and negotiation of identity in Europe

Professor Andrew Prescott, King’s College London

The ‘great masonic Empire’ of Napoleon Bonaparte and the construction of masonic identities in Europe (1800-1815)

Eric Saunier, University of Le Havre

Freemasonry and the central powersDr. Reinhard Markner, Berlin

Regimes of territoriality: overseas conflicts and inner-European relations, c.1870-1930

Dr. Joachim Berger, Institute of European History (IEG), Mainz

nieuwe Grootmeester GOB

In De Tijd stond op 20 mei een uitvoerig interview met de pas aangestelde Grootmeester van het Grootoosten van België. Het hele vraaggesprek wordt hier beneden letterlijk en onverkort weergegeven.

Over de loges van vrijmetselaars doen de wildste complottheorieën de ronde. Ze vormen dan ook het grootste geheime genootschap ter wereld. Maar wat is fictie en wat is werkelijkheid?

Zondag 27 maart. In de Lakensestraat in Brussel, vlak bij de Nieuwstraat, zijn alle kantoren en winkels gesloten. Toch is het die dag ongewoon druk. Enkele honderden mensen in stadskledij zwermen naar het nummer 79. Op de bel staat geen naamplaatje. De zwarte poort zwaait even snel open als dicht. Aan de straatkant lijkt het een doordeweeks rijhuis. Maar schijn bedriegt.

De banale gevel verbergt de imposante tempel van het Grootoosten van België. De grote zaal is opgetrokken uit metershoge zuilen, versierd met Egyptische sculpturen en overladen met vrijmetselaarssymbolen, zoals een grote zon met middenin de letter G. De 110 ‘loges’ van het Grootoosten, uit alle hoeken van

het land, zijn die zondag vertegenwoordigd in de Lakensestraat. Alle ‘achtbare meesters’ en ‘logeafgevaardigden’ zijn er. Met meer dan 300 zitten ze in de tempel. In hun rituele tenue, met witte handschoenen, een schort, schouder- en kraaglinten.

Het is niet zomaar een bijeenkomst, die 27ste maart. Er wordt een nieuwe Grootmeester verkozen, voor drie jaar. Na een plechtige ceremonie met geheime rituelen volgt een anonieme stemming. De vorige twee Grootmeesters kwamen uit Brussel en Wallonië. De nieuwe moet een Vlaming zijn. Er komt één naam uit de bus: Joseph Asselbergh.

Anderhalve maand later spreek ik met hem af in de Lakensestraat. Niet in de grote tempel, wel één deur verder, waar de pas verkozen Grootmeester zijn bureau en secretariaat heeft. Ook hier sieren allerlei vrijmetselaarssymbolen de muren, waaronder een passer, een winkelhaak, een vaandel, een kraaglint en een doodskop. In de bibliotheek liggen bundels vergeelde manuscripten. In het aanpalende museum hangen schilderijen uit de 18de eeuw, ‘logetableaus’, uniek in de wereld.

De nieuwe Grootmeester is een Antwerpenaar. De 71-jarige Asselbergh was jaren topbankier. Hij zat in het directiecomité van het Gemeentekrediet en het latere Dexia Bank België. Hij was bestuurder bij Gimv, Banksys, Euro Travellers Cheque International, European Payment Systems Services, Mastercard Europe en Proton World International. Na zijn rijkgevulde carrière in de bankwereld zat Asselbergh nog jaren in het bestuur van de luchtvaartmaatschappijen Brussels Airlines en SN Airholding. Tot twee jaar geleden. Tijdens zijn loopbaan sprak hij amper met de pers. Niet verwonderlijk dus dat Asselbergh bedenktijd vraagt als ik hem begin april bel voor een interview over zijn nieuwe ‘topjob’ als Grootmeester. Maar al gauw stemt hij in.

Asselbergh wil meteen uitleggen waarom hij me te woord staat. ‘De vrijmetselarij gaat in ons land nog altijd gebukt onder vooroordelen. Die zijn historisch gegroeid. De vrijmetselarij was de eerste vrije vereniging in West-Europa. Alleszins de eerste vrije vereniging die niets te maken had met de beroepsgilden of de kerk. En dan maak je snel vijanden. Zeker in een land als België, waar destijds iedereen katholiek was. Al van in het begin werden de loges als dissident bestempeld, zelfs als ze dat niet waren. De redenering was simpel: waarom gaan vrijmetselaars apart zitten als ze evengoed samen met iedereen in de kerk kunnen zitten? En waarom mogen wij niet weten wat ze in hun loges zeggen?’

‘Die argwaan leeft vandaag nog onder de bevolking. Vrijmetselaars worden nog altijd gebrandmerkt als ‘papenvreters’. Het klopt dat de loges destijds zijn ingegaan tegen het monopolie van de kerk, zeker in het onderwijs. Maar dat antagonisme is al lang verdwenen. Al sinds het begin van de vorige eeuw staan onze loges ver van de politiek. Het is dan ook een kwakkel dat de paarse regering is ontstaan in de loge. De politici hebben de loge daarvoor niet nodig, gelukkig maar. Ach, er wordt zoveel onzin over ons verteld.’

Hoe bent u, als bankier, vrijmetselaar geworden?

Joseph Asselbergh: ‘Dat was in 1984. Ik was 44. Enkele mensen in Antwerpen- die ik kende uit het cultuurleven, niet uit de bankwereld - vonden dat ik in aanmerking kwam. Een hoofdinspecteur zedenleer heeft mij voorgedragen. Hij vertelde me over het logeleven. En het boeide me wel. Dan zijn er nog andere leden van zijn loge op mij afgestapt. Ook zij vonden mij ‘een goeie’.’

‘Er volgde een rituele inwijding. Enkele collega’s van het Gemeentekrediet hebben die ceremonie bijgewoond. Dat deed deugd. Zo ben ik beland in een zeer traditionele loge in Antwerpen: Les Elèves de Thémis, een van de oudste loges van het land, opgericht in 1806. Ook de eerste die, in 1876, besloot in het Nederlands te vergaderen.’

Ik las dat ook Guy Peeters, topman van de Socialistische Mutualiteit en lang voorzitter van de VRT, in Les Elèves de Thémis zit. Hij ziet de loge vooral als een plaats om tot rust te komen.

Asselbergh: ‘Onthaasting is eigen aan de loge. Het is een plaats waar alles wordt getemperd. Toen ik in 1984 toetrad, heb ik zelfs twee jaar lang niets mogen zeggen in de loge. Alleen als een broeder mij wat vroeg, mocht ik antwoorden. Dan leer je pas wat luisteren is.’

‘Wat ik minstens even belangrijk vind, is dat je in de loge andere invalshoeken hoort. Wanneer krijg je bijvoorbeeld de kans om uitgebreid met een dokter te praten? In het dagelijkse leven ga je alleen bij de dokter als je ziek bent. Maar in de loge kan je met een dokter spreken over een problematiek uit zijn vakgebied of over gelijk welk thema in de maatschappij. Zo leer je elk probleem te bekijken met een invalshoek van 360 graden.’

Wat doen vrijmetselaars eigenlijk in hun loge?

Asselbergh: ‘We komen samen op een vast tijdstip, één keer per week of elke twee weken. Er is een rituele opening. Er wordt verslag uitgebracht over wat de vorige keer is gebeurd. Dan luisteren we naar een spreker, bijna altijd een vrijmetselaar. Die geeft een voordracht, een ‘bouwstuk’, over een bepaald thema. Dat kan gaan over de media, patiëntenrechten, immigratie, kernenergie, de islam, nieuwe technologie, of over wat symbolen zoals de passer en de winkelhaak voor ons betekenen.’

‘De waaier is breed. Want vrijmetselarij gaat zowel over spiritualiteit als over de ratio van de verlichting. Alles gebeurt wel in een rituele context. Zo til je de debatten op een hoger niveau. Elke toehoorder mag slechts één vraag stellen of één opmerking maken. Dan moet je wel goed luisteren en nadenken. Elke bijeenkomst wordt ook ritueel afgesloten. Napraten kan in de bar, die we de ‘vochtige kamer’ noemen.’

Schrijver Tom Lanoye is bewust geen vrijmetselaar. ‘Ik hou te veel van echt theater om te kunnen geloven in die poppenkast’, liet hij optekenen in het weekblad Knack.

Asselbergh: ‘Dat is zijn appreciatie. Wat bij ons gebeurt, heeft niet de ambitie theater te zijn. Dat is het niet. Hij vergist zich van referentie.’

In ‘The Lost Symbol’ beschrijft de bestsellerauteur Dan Brown hoe explosief het zou zijn, mocht iemand filmen hoe bekende vrijmetselaars, zoals toppolitici, zich in de loge gedragen.

Asselbergh: ‘Het zou vooral de pret bederven. Het is zoals een detectivefilm: je verklapt toch ook de ontknoping niet? Anders schaad je de beleving van al wie toetreedt.’

Wat velen stoort, is de geheimdoenerij. De VUB-professor Jean-Paul Van Bendegem, zelf vrijmetselaar, vindt ook dat die geheimhouding ‘een onnodig louche sfeer’ schept.

Asselbergh: ‘Ik ben het met hem eens. Al begrijp ik wel de discretie over wat wordt gezegd in de loge. Anders kan je niet vrijuit spreken. Ik begrijp ook dat sommige vrijmetselaars hun lidmaatschap liever geheim houden, omdat het nog altijd argwaan wekt. Dat moet iedereen voor zichzelf uitmaken.’

‘Maar soms gaat het te ver. Sommige maçons willen zelfs niet spreken over onze rituelen, terwijl daar al hele boeken over geschreven zijn. Op het internet vind je er zelfs films over. En we mogen ook trots zijn. De manier waarop parlementen bijeenkomen, is geïnspireerd op onze manier van vergaderen. Dat gaat al terug tot de 18de eeuw, met de eerste algemene vergadering van het Grootoosten der Nederlanden.’

Wat tot de verbeelding spreekt, is dat logetempels verborgen zitten achter anonieme gevels.

Asselbergh: ‘Dat is niet overal zo, maar het is wel de regel. Ook dat heeft te maken met de angst om als vrijmetselaar herkend te worden. De angst om je job te verliezen, bijvoorbeeld. Dat vind ik niet overdreven. In Nederland is het wel anders. Toen ik onlangs een loge in Amstelveen bezocht, stonden er vrijmetselaars op de stoep te roken met hun rituele schort aan. Aan het gebouw hing een grote lichtreclame: ‘vrijmetselaarstempel’.’

Zijn er ook grote verschillen tussen de loges in België?

Asselbergh: ‘De manier van bijeenkomen kan verschillen. Als je op details let, tenminste. Zo ligt de Bijbel, het ‘Heilig boek’, niet in alle loges van het Grootoosten. In andere obediënties, zoals de Grootloge van België, is de Bijbel overal aanwezig. Bij ons is de verwijzing naar een ‘Opperbouwmeester’, een godheid, niet verplicht. Bij andere obediënties wel. Dat wil dan weer niet zeggen dat iedereen bij ons ongelovig is.’

Is er dan geen link tussen uw loge en de vrijzinnige zuil? U bent toch ook bestuurder bij de Unie van Vrijzinnige Verenigingen?

Asselbergh: ‘Die link is er niet. Althans niet in de Vlaamse betekenis van vrijzinnigheid. Niet alle vrijmetselaars zijn atheïsten. Er zijn veel schakeringen.’

In landen zoals Nederland en de Verenigde Staten zien de loges hun ledenbestand dalen. Hoe zit dat bij jullie?

Asselbergh: ‘Bij ons stijgt het lichtjes, net als in Frankrijk. Het Grootoosten telt ruim 10.000 van de 25.000 vrijmetselaars in België.’

Het blijft een eliteclub?

Asselbergh: ‘De eerste maçons, in de 18de eeuw, waren mensen van de adel en de hogere klasse. Intussen zijn we een weerspiegeling van de maatschappij.

Er zit nog wat adel bij, maar alle lagenvan de middenklasse zijn vertegenwoordigd. We hebben wel nog te weinig arbeiders.’

‘Je engageren om samen met anderen na te denken over zingeving is niet iedereen gegeven. Veel mensen volgen nog Bertolt Brechts uitspraak: ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral’. Ik heb ook het gevoel dat we minder mensen uit de privésector aantrekken. Maar de loges zijn zeker geen onderonsje van magistraten, ambtenaren en onderwijzers.’

Is iedereen welkom?

Asselbergh: ‘Iedereen kan ons een brief schrijven. Het adres staat op onze - vreselijk verouderde - website. Zo gemakkelijk is het. Enkele weken geleden heeft een loge in de Kempen zelfs een advertentie geplaatst in een lokale zoekertjeskrant. ‘Interesse in persoonlijke groei?’, stond er te lezen, met een gsm-nummer erbij. Maar ook daar komen weinig mensen op af. De meesten worden lid omdat ze, zoals ik, zijn aangeklampt door een vrijmetselaar.’

In dat zoekertje had ook moeten staan: geen vrouwen toegelaten. In Frankrijk is dat vorig jaar veranderd. Maar jullie leden blijven uitsluitend mannen.

Asselbergh: ‘Let op, vrouwen kunnen in België ook maçon worden. Alleen niet bij het Grootoosten. Zoals vrouwen kunnen voetballen, maar niet in de mannencompetitie. We hebben wel al veel loges die ook Zusters ontvangen op hun vergaderingen.’

Iedereen die bij het Grootoosten aanklopt, wordt aan een ‘gedetailleerd onderzoek’ onderworpen, staat op de website. Dat klinkt akelig.

Asselbergh: ‘Dat klinkt zo, maar het is niet zo. We polsen of iemand discreet kan zijn. Of hij niet meteen zal weglopen als hij andere meningen hoort. Of hij tolerant is. Kortom, of hij past in ons profiel. Dat soort dingen. We checken niet of iemand vegetariër is, naar de mis gaat, of zo. Al moet ik toegeven dat ik daar geen volledig zicht op heb, omdat elke loge zijn eigen onderzoeken voert.’

Is de grote soevereiniteit van jullie 110 loges, verspreid over heel België, ook niet gevaarlijk?

Asselbergh: ‘Ik ben blij dat u dat gevaar ook ziet. Tot mijn verbazing zijn er vrijmetselaars die dat niet zien. Als je in beslotenheid bijeenkomt, moet je er toch ook over waken dat alles bonafide gebeurt. En dat al wie zich aansluit, de juiste intenties heeft. Soevereiniteit betekent niet dat alles kan, dat er pakweg een clubje wordt opgericht om een btw-carrousel te organiseren. In Italië heeft dat geleid tot het grote schandaal rond ‘Propagande Due’ (loge van het Grootoosten van Italië, met extreemrechtse leden die moorden en aanslagen lieten plegen, red.).’

Heeft de Belgische vrijmetselarij zijn eigen P2-schandaaltje gekend met de PS-affaires in Charleroi, waar heel wat verdachten in dezelfde loge zaten?

Asselbergh: ‘Een aantal betrokkenen waren inderdaad vrijmetselaar. Maar dat was hoegenaamd geen P2-schandaal. Het probleem met de affaires in Charleroi is dat er veel meer over gezegd en geschreven is dan dat er effectief mensen zijn vervolgd en veroordeeld. Dat speelt ons parten. Want er is veel spektakeljustitie, maar pas als iemand definitief veroordeeld is, kunnen wij een sanctie opleggen, van een blaam tot een uitsluiting. We bekijken geval per geval. Nu ja, als je met 10.000 bent, kan er al wat ontsporen.’

Kan je op elk moment uit de loge stappen?

Asselbergh: ‘Tuurlijk. Je kan gewoon weg blijven. We gaan u niet komen halen, hè.’

Ik las dat er een soort tewerkstellingsdienst is voor broeders die een job zoeken. Dat ruikt naar ‘ons kent ons’.

Asselbergh: ‘Wij wisselen alleen informatie uit tussen de loges, dat broeder X, informaticus met X diploma’s, X jaar oud, wonende in X, werk zoekt. Wat is daar mis mee? Liefdadigheid is essentieel in de vrijmetselarij. En dat kan zowel gaan over het helpen van een broeder die behoeftig is als over het aankopen van computers voor een school of het steunen van opvanghuizen voor gevluchte vrouwen.’

Veel mensen zien de loges toch als een vorm van netwerken?

Asselbergh: ‘Wie om die reden bij ons komt, vergist zich van deur. Dan kan je beter lid worden van een alumnivereniging of zo.’

Heeft het u niet geholpen in de bankwereld, om hogerop te klimmen? De bankwereld is toch nog verzuild? Kijk naar de rol van de katholieke holding Arco bij Dexia of de vrijzinnige strekking van P&V Verzekeringen, dat onlangs de renovatie van het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij sponsorde.

Asselbergh: ‘Er is geen enkel verband tussen mijn leven als maçon en mijn loopbaan bij Dexia. Ik heb tot 1984 nooit geweten dat collega’s vrijmetselaar waren. België telt 25.000 maçons, van wie 10.000 bij het Grootoosten, verspreid over heel België. Dat is een zeer klein percentage van de bevolking. Ook bij de bank waren er maar enkele leden. En dat waren zeker niet alleen toplui.’

Mensen die u hebben meegemaakt in de raad van bestuur van Dexia die ik heb opgebeld, wisten niet eens dat u vrijmetselaar was.

Asselbergh: ‘Dat verbaast me niet. Ik heb er nooit naar verwezen. Vooral omdat er nooit naar gevraagd is. Ik zou er geen geheim van hebben gemaakt. Maar het speelt gewoon niet.’

Er woedt nu een debat over de smak overheidsgeld die de katholieke kerk krijgt. Jullie zijn zelfbedruipend.

Asselbergh: ‘Ja. Wij moeten het stellen met de bijdragen van onze leden. Wij vallen volledig buiten de criteria van de wet op de levensbeschouwingen. Elke vrijmetselaar heeft zijn eigen levensbeschouwing. Wij verkondigen geen leer of doctrine. Maar we volgen het debat wel. Moet een overheid in de 21ste eeuw nog levensbeschouwingen subsidiëren? Wij vinden dat de overheid er is voor alle burgers, terwijl een levensbeschouwing een zaak is van een individu of een groep.’

In 2008 is jullie toenmalige Grootmeester in debat gegaan met kardinaal Godfried Danneels. Zal u hetzelfde doen met zijn opvolger André Léonard?

Asselbergh: ‘Ik denk het niet. Omdat iedereen dan een boksmatch zou verwachten. Wie gaat winnen? Niemand. We zullen het gewoon fundamenteel oneens zijn op bepaalde punten. Hij vertegenwoordigt een instelling die een invloed wil uitoefenen op de politiek en de publieke opinie. Hij probeert zijn overtuigingen vertaald te zien in wetten. Terwijl wij vinden dat die overtuiging alleen hemzelf en zijn organisatie bindt.’

Er wordt toch ook gezegd dat de abortuswet en andere ethische wetswijzigingen in de loges zijn gegroeid.

Asselbergh: ‘Ja en neen. Op een bepaald moment was de abortuskwestie actueel en is er in de loges over gesproken. Dan fungeert de loge als een soort denktank. De discretieplicht is daarbij belangrijk. Een politicus kan hier nieuwe ideeën aftoetsen, zonder daarop te worden afgerekend. Maar dat maakt van de loges nog geen politieke cenakels. Wij schrijven geen wetsvoorstellen. In de loge is het denken vrij.’