Enkele aankondigingen

De volgende activiteiten staan de komende weken op het programma:

• Op woensdag 25 september, om 19u30, spreekt Jean Paul Van Bendegem in Vrijzinnig Centrum Mozaïek in Kortrijk, Overleiestraat 15 a, over Atheïsme, religiositeit en vrijmetselarij, op uitnodiging van de (bizarre) vzw Het Ware Licht. Toegang is gratis maar noodzakelijk via het (eveneens erg bizarre) mailadres 18102012wl@gmail.com. Wie het mist krijgt een herkansing op woensdag 23 oktober in de Karel De Grote Hogeschool, Nationale Straat 5, Antwerpen. Zelfde spreker, ietwat ander onderwerp: Vrijmetselarij, de grote onbekende (of toch niet?).
• Het Belgische Museum van de Vrijmetselarij participeert aan de Nocturnes van de Brusselse Musea. Op donderdag 3 en 24 oktober is het museum aan de Lakensestraat 73 geopend van 17u00 tot 22u00.
• Op vrijdag 18 oktober, om 20u00, houdt de Mechelse reguliere werkplaats La Constante Fidélité opendeur, op de Gasthuisveldstraat 18. Meer info hier. Vorig jaar is dit ook al gebeurd.
• Uitstraling Permanente Vorming van de Vrije Universiteit Brussel organiseert drie evenementen in november. Op donderdag 14 november om 14u00 spreekt GOB-Grootmeester Jef Asselbergh over De Belgische vrijmetselarij in een internationale context; op donderdag 21 november leidt ondergetekende een wandeling doorheen Brussel centrum, vertrek om 10u00. In de namiddag is er een bezoek aan het Belgische Museum van de Vrijmetselarij met een gids ter plaatse; op donderdag 28 november, om 14u00 ten slotte is er opnieuw kans om ondergetekende te beluisteren met Vrijmetselarij: filosofisch en spiritueel. De beide voordrachten vinden plaats op campus Etterbeek van de Vrije Universiteit Brussel. Meer info bij UPV.

Freddy Mortier (2)

Trouwe lezers van dit blog herinneren zich vast dat ik enige tijd geleden een stukje postte over Freddy Mortier, die ei zo na het rectorschap van Gent aan zijn neus voorbij zag gaan. Daags voor de verkiezingsuitslag kreeg ik telefoon van een journalist van De Standaard met de vraag of Mortiers logelidmaatschap een rol zou kunnen spelen, en in welke mate 'de Loge' nog invloed kon laten gelden aan de UGent. Ik heb die vraag nogal minimaliserend beantwoord, en heb de journalist dan maar de tip gegeven om contact op te nemen met Etienne Vermeersch. Die zou daar ongetwijfeld ook wel een mening over hebben. 

Nu blijkt dat ik mijn mening ga moeten bijsturen. Het is dan misschien niet 'de Loge' als beïnvloedende factor, maar wel de reactie tegen de vermeende positie van vrijzinnigheid en vrijmetselarij die Mortier zijn verkiezing hebben gekost. 

Komend weekend reageert Mortier in een interview met De Morgen, maar een fragment ervan werd vandaag al op de website van de krant gezet. En het is trouwens wel degelijk 'Freddy' en niet 'Freddie'. 

DM WEEKENDKRANT Over tien dagen leidt een nieuwe rector de Universiteit Gent. En dat is niet Freddie Mortier, zoals zovelen en hijzelf hadden verwacht. Alsof Joe Biden nu president van de Verenigde Staten zou zijn, en Barack Obama zijn assistent. ''De Ideologische strijd aan de UGent is nooit zo erg geweest'', zegt hij in zijn eerste gesprek sinds zijn nederlaag bij de rectorverkiezingen.

Freddie Mortier: "Tijdens de verkiezing, een paar maanden geleden, dacht ik eerlijk gezegd dat ik het ging halen. Na de stemming lag mijn lot in handen van de raad van bestuur. De kiezers moesten ons met een tweederdemeerderheid nomineren en de bestuurders zouden ons aanstellen. Toen begon ik onraad te ruiken. Voordat ze gingen stemmen, heb ik snel de ideologieën van de raadsleden overlopen. En ik wist dat als iedereen zijn gezindte zou volgen, ik het zitten had."

De ideologische stammenstrijd aan de UGent is toch afgelopen, zei criminoloog Brice De Ruyver?
Mortier: "Dat is absoluut niet waar. Ideologie doet er aan onze universiteit verschrikkelijk veel toe. De strijd daarrond is nooit eerder zo erg geweest als nu. Als de kiezers zoals vroeger de eindbeslissing hadden gehad, was de uitslag anders geweest. En ik ben niet de enige die zo denkt, hoor.

"De bestuurders hebben zelf een reglement opgesteld, waarin staat dat ze rekening houden met ideologische evenwichten, gender en de universitaire disciplines. Zij hebben zich niet aan hun eigen regels gehouden. Sinds 24 jaar is er al geen rector meer voortgekomen uit de geesteswetenschappen. Maakt niets uit, hoor ik dan. Maar dat maakt wel veel uit voor de verdeling van middelen. Daar hielden ze allemaal geen rekening mee, ze keken alleen maar naar gender."

Maakte de raad van bestuur een politieke keuze? U staat bekend als zeer progressief.
"Er zat geen groot complot achter. De benoeming van De Paepe is ook niet politiek gemotiveerd. Wel is al sinds de Tweede Wereldoorlog aan de UGent rekening gehouden met een ideologische beurtrol. Dat is de enige manier om zo'n pluralistische universiteit als de onze gaande te houden. Zo geef je als beleid het teken dat de verschillende populaties gerespecteerd worden.

"Nu heeft een klein groepje, meestal externe, bestuurders dat evenwicht op de helling gezet. Ze hebben gestemd over de rectorbenoeming alsof het een of andere routineuze kwestie was. Dat zij beslisten, is eigenlijk onzinnig, maar die absurde procedure is veroorzaakt door het decreet van het Vlaams Parlement."

Het is de schuld van de parlementariërs dat u geen rector bent geworden?
"Je zou dat zo kunnen zeggen, al zie ik het niet zo. Toegegeven, ik heb het moeilijk gehad met de kwestie. Zeer moeilijk zelfs."

Hoe hebt u de nederlaag verwerkt?
"Toen ik thuiskwam, heb ik meteen een whiskey ingeschonken. En daarna nog een. (lacht) Daarna heb ik mij afgezonderd om te lezen en te schrijven. Het is niet gemakkelijk om te verteren, maar ik moest het verwerken en ik wilde reconstrueren hoe het zover had kunnen komen. Daarmee was ik wel even zoet. Het duurde een week voordat ik een antwoord had gevonden op mijn vragen."

Zegt u maar.
"Ach, laat ik zeggen dat ik er een zeker wantrouwen aan over heb gehouden jegens een aantal katholieke leden van de raad van bestuur."

U maakt er geen geheim van dat u vrijmetselaar bent. Dat is niet slim als je katholieke stemmen nodig hebt.
"De logekwestie viel niet bij iedereen even goed. Dat heeft mij zeker parten gespeeld. Toch heb ik absoluut geen spijt van mijn strategie. Vooraf zeiden collega's mij dat ik absoluut niet moest zeggen dat ik lid was van een loge. Maar vrijmetselaar zijn en het niet zeggen, is hypocriet. Sterker nog, de ledenlijsten zouden openbaar moeten worden gemaakt.

"Ook zou ik zogezegd te vaak extreme standpunten innemen. Euthanasie bepleiten voor minderjarigen, noemen we dat tegenwoordig al extreem? De Orde van Geneesheren, toch niet echt een progressief clubje, denkt hetzelfde als ik. Misschien wilden sommige bestuursleden een consensusfiguur met meer omfloerste ideeën dan de mijne. Ik vind dat een heel eigenaardige redenering. Van een rector verwacht je vastberadenheid. Diegene moet knopen kunnen doorhakken en leiderschap tonen."

Copyright De Morgen. 

Recensie: Atheïstische spiritualiteit

Het afgelopen jaar is er vernieuwde interesse voor het werk van de Gentse moraalfilosoof Leo Apostel (1925-1995) merkbaar. Twee van zijn ‘klassiekers’ verschenen in een nieuwe uitgave. Op initiatief van de Gentse maçonnieke werkplaats De Ruwe Kassei (Grootoosten van Luxemburg) verscheen Vrijmetselarij. Een wijsgerige benadering. Het boek uit 1992 is met stip het meest volledige en diepgravende werk dat over het genootschap in het Nederlands taalgebied is verschenen, en heeft twee decennia later niet veel van zijn belang ingeboet.

De andere heruitgave is het postuum verschenen Atheïstischespiritualiteit. Apostel had in de laatste jaren van zijn leven een viertal teksten over atheïstische religiositeit of spiritualiteit – de wetenschapper gebruikte de beide termen al eens door elkaar – geschreven en soms gepubliceerd. Onder meer Peter Schmidt, Jan H. Mysjkin en Diderik Batens redigeerden deze teksten in 1997, pasten ze aan, corrigeerden ze waar nodig en maakten ze klaar voor publicatie. De oorspronkelijke editie verscheen in 1998 bij VUBPRESS met een voorwoord van Batens. Het boek kende enkele maanden later een tweede druk, maar verdween dan uit de catalogus van de uitgeverij, hoewel de belangstelling voor dit werk zeker is blijven bestaan. De herdruk in februari 2013 van een nagenoeg ongewijzigd boek – zelfs de gebruikelijke typografie en lay-out van VUBPRESS is behouden gebleven – bij Academic and Scientific Publishers is een lovenswaardig initiatief.

Atheïstische spiritualiteit is echter geen ‘gemakkelijk’ boek. Het is een erudiet en doorwrochte intellectueel werk van één van Vlaanderens grootste filosofen. Samen met Jaap Kruithof en Leopold Flam vormde Apostel een soort van atheïstisch triumviraat, waarbij de essenties van het vrijzinnig humanisme steeds de leidraden van wetenschappelijk en maatschappelijk engagement vormden. Vanuit dat vertrekpunt lijkt ‘spiritualiteit’ in tegenspraak te zijn met ‘atheïsme’. Apostel mocht de tegenkanting zelf ondervinden toen in 1981 een eerste tekst verscheen over mysticisme, ritueel en atheïsme. Sommige vrijzinnigen beweerden dat Apostel een verkapte gelovige was geworden, en dit soort aantijgingen leken bevestigd te worden toen priester Peter Schmidt het woord nam op Apostels begrafenis. Spiritualiteit en religiositeit hebben echter niet noodzakelijk uitstaans met een godsbeginsel. Apostel liet er geen twijfel over bestaan: god kan onmogelijk bestaan. Dit nam echter niet weg dat de atheïst een spiritueel besef kon kennen, inclusief de interesse voor (zen- en yoga)meditatie. Zo een spiritueel of religieus besef of ervaring bestond voor Apostel uit een individuele, emotionele en intellectuele betrokkenheid, die het individu en de vatbare wereld oversteeg.

Precies omdat het godsbeginsel ontbrak was de niet-theïstische spiritualiteit voor Apostel van grotere authenticiteit. Het gebrek aan het institutionele hield wel het risico in dat de ‘ongelovige’ kon verglijden in hedonisme of andere vormen die eerder bij new age aanleunden. Apostel maakte trouwens terecht een onderscheid tussen religiositeit en godsdienst. Om de zaken verder te compliceren wees Apostel er ook op dat de mystiek van het boeddhisme en het jainisme vol goddelijke personages zit, maar dat deze mystiek op zich nooit als ‘goddelijk’ werd geïnterpreteerd. Apostel was trouwens niet de enige of de eerste die religiositeit, spiritualiteit en mystiek in een atheïstisch kader plaatste. Van Pseudo-Dionysius tot Erich Fromm en Walt Whitman werd spiritualiteit als persoonlijk en niet-godgebonden beschouwd.

Kortom, om tot een volwaardige spiritualiteit of religiositeit te komen diende het individu ten volle het atheïsme aan te hangen. Zo werd per definitie al het bovennatuurlijke, en andere elementen die een volwaardige spirituele ontwikkeling zouden belemmeren, uitgesloten. Het was voor Apostel daarom ook belangrijk dat het agnosticisme werd verworpen en dat het individu erkende dat bewering van ‘god bestaat’ zinloos, tegenstrijdig, feitelijk onwaar of zeer onwaarschijnlijk was.

Godsdienst van haar kant droeg voldoende contracties in zich om haar te verwerpen: wie als godsdienstige toetrad tot een kerk of gemeenschap bracht zichzelf tot verstarring en dogmatiek; wie buiten de kerk of gemeenschap bleef was asociaal of vervormde zichzelf tot opstandeling. Maar ook het niet-godsdienstige, het atheïsme, kwam met dezelfde dualiteit in contact. Het atheïsme verwierp godsdienst op zo een wijze, dat zijzelf tot godsdienst werd, de verwerping van dogma’s werd een dogma en het ongeschikt zijn van elk geloof werd een geloof op zich.

Deze, en vele andere kritische en gefundeerde bemerkingen geven de lezer meer dan voldoende stof tot nadenken. Toch zou zowel dit boek als de filosofische nalatenschap van Leo Apostel beter gediend zijn geweest met een echte actualisering. Misschien dat een aangevulde heruitgave, met bijvoorbeeld kritische commentaren van Ronald Commers of Wim van Moer – die recent zijn doctoraat over atheïstische religiositeit bij Amsterdam University Press publiceerde – Apostels Atheïstische spiritualiteit op een hoger en actueler niveau zou hebben getild.

Leo Apostel. Atheïstische spiritualiteit. Brussel, ASP, 2013, 215 p.

ISBN 978 90 5718 150 4, € 22,50.

Deze recensie werd geschreven voor de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging en bevindt zich ook op haar website.