Ludo Abicht in Knack

Het weekblad Knack interviewde in haar nummer van 3 december de Antwerpse filosoof, activist en publicist Ludo Abicht. Eigenlijk kan je de man nog heel wat andere kwaliteiten toeschrijven. Maar de interviewer (Joël de Ceulaer) wijdde ook uit over Abichts logelidmaatschap. Even een letterlijke weergave:

En vandaag bent u vrijmetselaar. Waarom eigenlijk?

ABICHT: Ik ben bij een gemengde loge van de Droit Humain. Twee vriendinnen van me hebben me ooit gevraagd of ik geen zin had om toe te treden. En ik heb dat gedaan, omdat het voor mij een manier is om boeiende avonden te beleven, met interessante lezingen, waarbij ik zelf niets hoef te zeggen of te organiseren.

Stoort de affirmative action onder vrijmetselaars u niet? Als u moet kiezen tussen twee gelijkwaardige kandidaten, moet u uw broeder of zuster kiezen.

ABICHT: Ik zal eerlijk antwoorden. Het is goed mogelijk dat zulke dingen gebeuren, maar ik heb het nog nooit meegemaakt. En als dat ooit de praktijk wordt in mijn loge, ga ik weg. Al besef ik natuurlijk wel dat zulke praktijken bestaan, niet alleen in de vrijmetselarij, maar in alle milieus.

Vindt u het niet aanstootgevend dat bijvoorbeeld sommige politici en journalisten elkaar in de loge op discrete wijze ontmoeten?

ABICHT: Ik begrijp dat u dat aanstootgevend vindt. Ik ben zelf ook geen voorstander van de geheimhouding van het lidmaatschap. Ik vind dat gevaarlijk. In Frankrijk heeft de Grand Orient al besloten om de ledenlijsten openbaar te maken. Ik weet wel dat sommige vrijmetselaars vrezen dat die ledenlijsten zouden kunnen worden misbruikt als we weer eens vervolgd worden, zoals onder de nazi's. Maar ik vind dat we het risico van openbaarheid toch moeten afwegen tegen de voordelen ervan. Die geheimhouding is slecht voor de loge. Je moet je in dit land bijna verontschuldigen omdat je vrijmetselaar bent.

Wat is nu de rode draad door al uw omzwervingen, van jezuïeten tot vrijmetselaars?

ABICHT: Engagement. Ik wil mij blijven opwinden, ik wil verontwaardigd blijven. Sommige problemen in deze wereld zijn oplosbaar. En als je iets kúnt doen, dan móét je het ook doen, vind ik. Soms helpt een betoging, soms een petitie... Zo heb ik vorige week de petitie ondertekend waarin een aantal mensen zich verzetten tegen de publicatie van de e-mails van Marie-Rose Morel en Frank Vanhecke in Knack. Ik vond dat echt onaanvaardbaar. In de VS is de schending van het briefgeheim een federaal misdrijf.

Voordracht KVHV

Lezing Vrijmetselarij versus Christendom, Gent, 23 oktober 2008. Organisatie van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent 

(review letterlijk en volledig overgenomen van hun site

http://gent.kvhv.org/content/2008/10/30/lezing_vrijmetselarij_versus_christendom) (link bestaat niet meer). 

Op donderdag 23 oktober vond in de Epsilon een lezing plaats over vrijmetselarij versus Christendom, gegeven door onze proost E.H. Van de Kerckhove v. Cyriel. Het zaaltje was niet al te groot waardoor er een interactief gesprek mogelijk was. Vele malen werd de spreker bestookt met vragen die meteen van antwoord werden gediend. 

Het uitgangspunt was vrijmetselarij versus Christendom en het woord versus was wel degelijk op zijn plaats, zo bleek uit de informatie die we vernamen. De lezing begon al direct met een tegenstelling. Christendom is een open leer en niet geheim. Bij de vrijmetselarij daarentegen is er de doodstraf voor wie de geheimhouding doorbreekt. Gelukkig beschikte E.H. Van de Kerckhove over voldoende betrouwbare documenten om ons meer inzicht te verschaffen in de Vrijmetselarij. 

Hij ging verder met uitleg te geven over het beeld dat andere mensen hebben over de loges en hun ideologie. Zo ook de mening van paus Leo XIII die schreef over de vrijmetselarij welke hij bestempelde als sekte van de antichrist . 

Vervolgens kwamen de principes aan bod. Het belangrijkste principe was het geloof in het naturalisme, waardoor enkel de vrije moraal, een moraal zonder God, nog overeind blijft bij vrijmetselaars. Het laatste van het eerste deel was hoe de vrijmetselaars over zichzelf denken. Onder meer het boek van Piet Van Brabant werd vermeld. In het boek en dus ook op de lezing werden kenmerken gegeven van de vrijmetselarij. Eén van de belangrijkste kenmerken was het kenmerk ‘vrijheid', wat voor vrijmetselaars wil zeggen: Vrijheid is doen wat men wil, of dat nu goed of slecht is. Hiertegenover staat natuurlijk de Christelijke leer die zegt dat vrijheid zich bewegen in het morele goede is. 

Ook kwam hier de VN aan bod, een product van vrijmetselaars dat nu nog altijd vrijmetselaarsstandpunten inneemt, zoals pleiten voor abortus en anticonceptie. Want hoewel in Artikel 3 van de universele verklaring voor de rechten van de mens wordt gesteld dat eenieder recht heeft op leven, toch promoot UNICEF abortus in derde wereldlanden.

Het tweede deel van de lezing ging over de infiltratie van de vrijmetselaars in de Katholieke Kerk. E.H. Van de Kerckhove maakte hiervoor gebruik van een authentieke bron uit 1965 die hij van een betrouwbaar iemand had verkregen en waarin staat wat vrijmetselaars zeggen over de Kerk. Een element hieruit als voorbeeld: "De Katholieke Kerk heeft van vrijmetselaars een les in tolerantie gekregen". Een tweede document was een lijst van Pecorelli, journalist en zelf vrijmetselaar, waarin 133 namen stonden van vrijmetselaars die binnen het Vaticaan waren, of hoe hard de infiltratie heeft toegeslagen in de hoogste kringen van de Katholieke Kerk.

Onze proost besloot met een gevolg van de vrijmetselarij in onze samenleving: In onze tijd gaat het voortdurend over bewustwording, maar het gaat veel minder over zondebewustwording.

Debat 23 oktober Mechelen: verslag

Het laatste deel van het Mechelse metseldrieluik bevatte een "café parole" tussen Jean-Paul van Bendegem en Yves Desmet. Beiden moeten niet meer worden voorgesteld, en dat besefte het publiek ook, dat massaal in het VOC binnendrong. Ikzelf ben er bijna een halfuur vóór aanvang aangekomen en had geen zitplaats meer. Ik schat het aantal aanwezigen op zeker honderd. Qua opkomst mag de organisatie van een groot succes spreken, maar gold dat ook voor de inhoud? Jean-Paul Van Bendegem is zowat de verpersoonlijking van "de loge" geworden, vergelijkbaar met associatie Rik Torfs-kerkjurist/slimste-mens-ter-wereld. In tegenstelling tot dit vergelijk is de mediageniciteit van Van Bendgem nog enigszins binnen de grenzen van het toelaatbare gebleven. Maar soit, de naam van Yves Desmet doet ook wel een aantal belletjes rinkelen. Ik wist echter niet dat de politiek hoofdcommentator van De Morgen zich zo kritisch ten aanzien van vrijmetselarij opstelde. De punten die Desmet tijdens het debat aanhaalde waren wel degelijk onderbouwd en zo ook begrijpbaar: onzinnigheid van de geheimhouding, het ontbreken van daadwerkelijke maatschappelijke standpunten, de wereldvreemdheid van de oudere generatie binnen het genootschap ten aanzien van alles wat zich buiten de vrijzinnige sfeer bevond, het niet-representatief zijn voor de huidige samenstelling van de maatschappij, en zo meer. Ik zou niet zeggen dat Van Bendegem zich hiertegen moest verdedigen - in veel gevallen gaf hij Desmet gelijk, hoewel hij er een aantal kanttekeningen bij plaatste - maar echt aangenaam moet het toch niet zijn geweest te horen dat broeders omwille van totaal onrechtvaardige redenen door de eigen loge eruit worden gezet. Deze redenen situeerden zich volgens Desmet in de contreiren van wat ik daarnet al de wereldvreemdheid noemde: je gaat in die context sancties ondernemen tegen andere broeders die zich bijvoorbeeld teveel ophouden met katholieken, of die zogezegd "het geheim" hebben geschonden. Een interpellatie uit het publiek, kennelijk bedoeld om het maçonniek geheim te verantwoorden en daarbij teruggrijpend naar de namen-noemencampagne van La Libre Belgique uit 1938-'39, bereikte daarmee het tegengesteld effect. In plaats van de broederschap en de mystiek van het genootschap te onderstrepen omschreef interpellant de vrijmetselarij ongewild als een star, log, oerconservatief en dikkenekkerig clubje. Met zulke vrienden heb je niet eens vijanden nodig! Dit plaatste meteen ook een gevoelige nuancering aan de stelling dat in de loges alleen maar intellectuelen te vinden zijn. Zoals Van Bendegem later opmerkte - en geheel terecht - kent ook de loge zijn dommeriken. Hij deed deze uitspraak welliswaar in een andere context, maar ik kon niet nalaten even aan voorgaande interpellatie te denken. Ik ga er trouwens van uit dat het merendeel van het publiek een vrijzinnige achtergrond heeft. Dat maakte het kader van de kritische vraagstellingen van de toehoorders des te interessanter. Van Bendegem deed wel inspanningen de kritiek te counteren, maar slaagde daar niet altijd even goed in. Mijn opmerking hierbij is dat, zolang de oude generatie aanwezig blijft en de gemiddelde leeftijd vrij hoog ligt, er van echte dynamiek binnen de loges weinig sprake kan zijn. Maar ik heb er goede hoop in dat dit op termijn wel mogelijk moet zijn. Wat ten slotte het Mechels debat betreft: Van Bendegem was niet geheel onverdienstelijk, maar de feitelijke winnaar was echter Desmet.

Tentoonstelling Mechelen

Het Vrijzinnig Ontmoetingscentrum van Mechelen organiseert, zoals hier al eerder aangekondigd, dezer dagen een tentoonstelling over vrijmetselarij in het algemeen en maçonnieke activiteiten in Mechelen in het bijzonder. Morgen is de laatste dag van deze expo, en geheel tegen mijn eigen gebruiken in heb ik ze op de voorlaatste dag in plaats van vlak vóór sluiting bezocht. Ik was zeer aangenaam verrast: de organisatie is er goed in geslaagd om, beknopt maar overzichtelijk, een vrij volledig beeld van vrijmetselarij te geven, inclusief geschiedenis, antimaçonnisme en aanwezigheid van vrouwen. De tekstpanelen waren duidelijk samengesteld door personen die grondige kennis hebben van het historisch gebeuren; bij dit soort tentoonstellingen is dit gedeelte vaak het zwakst uitgewerkt. Maar niet zo in Mechelen: ook de keuze van het geëxposeerde materiaal was zeer afwisselend en origineel, inclusief documenten die enige tijd geleden uit Moskou terug naar België werden gehaald. In tegenstelling tot bijvoorbeeld die klucht in Waterloo (zie mijn recensie van augustus vorig jaar) waren schootsvellen en andere regalia illustratief aanwezig maar je kreeg als bezoeker niet de indruk in een catalogus van 3 Suisses te bladeren. Een mooi evenwicht dus tussen regalia, boeken en authentieke documenten zoals schetsboeken, briefwisseling en diploma's. 
Wat mij erg boeide was de penning die het GOB in 1838 liet slaan als reactie op de herderlijke brief van 28 december 1837, waarbij de Belgische bisschoppen de onverenigbaarheid tussen vrijmetselarij en praktiserend katholicisme afkondigden. De (wel heel erg kleine) penning draagt aan de ene zijde een slang, symbool van het klerikalisme, die tevergeefs in een vijl, symbool van de maçonnerie, tracht te bijten. 

Aan de andere zijde staan een soort van maçonnieke gedragscode, met uitdrukkingen in de aard van "Eer steeds de Opperbouwmeester van het Heelal die God is" en diens meer. De loges van Luik en Verviers, indertijd niet aangesloten bij het GOB, waren nog meer dan de werkplaatsen uit genoemde obediëntie door de bisschoppen in de gordijnen gejaagd. Voor de Luikse vrijmetselaars bewees de bisschoppelijk brief het slechte karakter van de clerus, en kon enkel een nog strikter politiek engagement de klerikale machthonger temperen. Daarbij werd die penning, die door die pussies uit Brussel werd uitgevaardigd, als totaal misplaatste reactie beschouwd. 
Maar ik wijk af: ook interessant aan Mechelen was dat ik voor het eerst een concreet cijfer kon lezen over de numerieke sterkte van Lithos - 9 loges met een 390-tal leden. Toch wel een behoorlijk aantal voor een obediëntie - of beter gezegd: confederatie van loges - die nog geen 3 jaar actief is. En ik vond het ook boeiend om de RGLB in het Mechels verhaal betrokken te zien. Het laatste gedeelte van de tentoonstelling belichtte de maçonnieke activiteit vandaag in Mechelen, met voor iedere werkplaats een vitrine met regalia.

Toch twee ernstige minpunten in dit positief rapport: 1) de ruimte is veel te klein om alles deftig te kunnen opbouwen. Zo krijg je als bezoeker de indruk in een doolhof te wandelen, waarbij de bar van het VOC letterlijk tussen de vitrines is terug te vinden. Een ietwat groter ruimte was beter geweest, maar ook niet te groot om de charme van deze kleine, maar zeer rijke tentoonstelling niet teniet te doen. 2) de tentoonstelling sluit al morgen, na nauwelijks drie weken, en zonder zicht op verlenging. Erg jammer dat deze niet enkele weken langer kan openblijven.

Charleroi

Uit De Standaard van 16 oktober 2008

Vrijmetselaars probeerden corruptieproces te beïnvloeden

BRUSSEL - Bij de start van het corruptieproces rond ondernemer Robert Wagner in Charleroi dook een wel heel merkwaardige brief op. Daarin vroeg een vrijmetselaar aan een andere logebroeder of ze niet moesten tussenkomen in de samenstelling van de rechtbank omdat Wagner een groot risico loopt veroordeeld te worden. De ondernemer is lid van dezelfde loge.

Van onze redacteur


In Charleroi startte gisteren de rechtszaak tegen zakenman Robert Wagner, de hoofdaandeelhouder van het beursgenoteerde Warehouse Estates Belgium en boezemvriend van gewezen minister-president Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS). Wagner wordt beschuldigd van schriftvervalsing, het gebruik van valse stukken, subsidiefraude en corruptie.

De ondernemer kreeg op het eind van de jaren '90 855.000 euro subsidie voor het creëren van jobs bij zijn bedrijf Charleroi Découpe. In 2001 stelde de Waalse administratie vast dat Wagner niet langer voldeed aan de voorwaarden voor de subsidie. Het geld werd echter niet terugbetaald en het dossier bleef bijna vijf jaar lang in de koelkast liggen.

De bevoegde ambtenaar, Bernard Wang, was een studiegenoot van Van Cauwenberghe en een vriend van Wagner. Hoewel hij kon en moest optreden, stuurde hij alleen een brief naar toenmalig minister Serge Kubla (MR). 'Meneer Wagner is een belangrijke persoon in Charleroi. Alvorens op te treden in zo'n dossier wilde ik het fiat van de minister hebben', verklaarde Wang daarover ooit.

Deze week ontstond twijfel of het proces-Wagner wel in Charleroi zou doorgaan. Net voor de start van het proces dook immers een brief op die bij een huiszoeking in de Franse villa van Wagner was gevonden. De brief dateert van augustus 2008 en werd geschreven door een lid van een vrijmetselaarsloge in Charleroi aan een andere vrijmetselaar. De namen van auteur en ontvanger van de brief worden door het parket niet vrij gegeven.

In de brief wordt opgemerkt dat Wagner, die lid is van dezelfde loge, een groot risico loopt veroordeeld te worden. Het zou dan ook geen slechte zaak zijn, mocht hij berecht worden door een rechtbank die samengesteld is uit logebroeders, luidde het.

Procureur des Konings Christian De Valkeneer bevestigde woensdag het bestaan van deze brief. Hij liet weten dat hij zowel de auteur als de bestemmeling van de brief waren gehoord en het document aan het gerechtelijk dossier werd toegevoegd. De Valkeneer zag echter geen reden om de rechtbank te vragen het proces te verplaatsen. Volgens hem is inmenging van de vrijmetselaars ten voordele van Wagner moeilijk.

Het is niet uit te sluiten dat Wagner zelf wilde dat de brief uitlekte. Het is immers heel toevallig dat een brief die niet eens aan hem gericht was in een van zijn huizen rondslingerde. Als de rechtzaak naar een ander arrondissement zou verhuizen, moeten nieuwe magistraten zich inwerken. Daarmee zou de verjaring van het dossier weer een stap dichterbij komen.

De rechtbank besliste woensdag evenwel het proces verder te zetten in Charleroi. De volgende zitting is voor april 2009.

Wagner verklaarde tevreden te zijn over die beslissing. 'Wij wilden geen uitstel', luidde het officiële discours. Volgens hem probeert justitie via hem Van Cauwenberghe te raken. 'Dat is de enige echte reden waarom ik mij voor de rechter moet verantwoorden. Ik betaal mijn vriendschap duur. Maar dat is geen reden om hem te verloochenen. Ik ben een man uit een stuk.' Van Cauwenberghe is eveneens vrijmetselaar.

De kwestie werd al op 14 oktober door Le Soir aangehaald, werd vervolgens overgenomen door La Dernière Heure, La Libre Belgique en Vers l'Avenir en leidde tot een interview van de RTBF met de Grootmeester van het GOB. Er staat een uitvoerige repliek over de hele zaak op de blog van Jiri Pragman.

Brugge

Het Brugse vrijmetselaarsgebouw aan de Beenhouwersstraat, waar onder meer La Flandre samenkomt, op een zonnige herfstnamiddag.

The expression of Freemasonry: programma

Op 27 november geef ik een paper over de invloed van vrijmetselaars in de totstandkoming van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg op het internationaal congres The Expression of Freemasonry. 

27-28 November 2008, The Netherlands
The Expression of Freemasonry
For centuries freemasons have led a separate creative existence behind closed doors. The rituals, orations and poetry used in the lodge use words to express the society’s hopes, aspirations, philosophy and approach to religion and society. The music of the lodge includes songs and larger scale cantatas. Many lodges had an orchestra or at least and organist and a choir. Orchestral and piano pieces without words but incorporating Masonic symbolism have also been composed for lodge use. As well as musicians actors have always found a home in the lodge and some Masonic plays even found their way onto the public stage as did some operas. These songs, poems, musical works and dramas range from the amusing to the serious, from the occasional to the esoteric, from bawdy to deeply religious.

Freemasonry and esoteric themes have been widely used by authors in the 19th century in Germany and elsewhere for literary works as well as in our own time in e.g. The Da Vinci Code by Dan Brown. Masonic and esoteric influences are also to be seen in the visual arts; for example paintings and theatre scenery. Freemasonry has exerted an important influence on architecture in general and in the design of lodge buildings in particular. A perhaps unexpected influence is to be seen in garden design where some gardens take the visitor on a journey past masonic or esoteric symbols.

All of these various aspects of Masonic culture need to be recorded and interpreted. And when this vast creative effort by members of a closed brotherhood is set in the wider context of the time, place and the society in which masons wrote and created it sheds light on the evolving place of freemasonry in society as a whole. This causes us to ask questions such as ‘did freemasonry influence social development directly or indirectly or was it itself led by the great upheavals of the Enlightenment, revolutions and wars that have beset the last centuries?’

SpeakersSpeakers are students and academic experts in the field of study, including:
Mrs. Diane Clements, Library and Museum of Freemasonry, London, UK;
Prof. Emeritus James Stevens Curl, School of Architecture, Leicester’s De Montford University, UK;
Prof.dr. Malcolm Davies, Chair for the Study of Freemasonry as an Intellectual Current and a Socio-cultural European Phenomenon, Leiden University, The Netherlands;
Dr. Max de Haan, Editor in Chief of Thoth, The Netherlands;
Mrs. Drs. Andréa Kroon, Leiden University / OVN Foundation, The Hague, The Netherlands;
Dr. Andreas Önnerfors, Centre for Research into Freemasonry, University of Sheffield, UK;
Dr. Andrew Pink, University College London, UK;
Prof. Dr. Jeffrey Tyssens, Free University Brussels, Belgium.

The program will include a performance and discussion of masonic music.

Organizers
The conference is organized by the Chair for the Study of Freemasonry as an Intellectual Current and a Socio-cultural European Phenomenon at the The Leiden Institute of Religious Studies (Faculty of Humanities), Leiden University.

Speakers will be scholars and students from several academic disciplines.
The conference has the support of The Order of Freemasons under the Grand East of The Netherlands, The Cultural Masonic Centre ‘Prince Frederik’ (CMC), The Foundation for the Advancement of Academic Research into the History of Freemasonry in The Netherlands (OVN), The Leiden Institute for the Study of Religions (LISOR), The Sub Department History of Hermetic Philosophy and Related Currents (Univ. of Amsterdam), the Centre for Research into Freemasonry (CRF) at the University of Sheffield, FREE / Interdisciplinaire Onderzoeksgroep Vrijmetselarij (Vrije Universiteit Brussel) and departments in other universities.

Recensie Guido Gezelle, katholiek vrijmetselaar

Mijn dagelijkse treinrit van woon- naar werkplaats biedt tijd en gelegenheid mij te verdiepen in filosofische en historisch zwaarwichtige standaardwerken. En laat Guido Gezelle, katholiek vrijmetselaar nu net niet in één van beider categorieën thuishoren! Nu ja, desbetreffend boek van Rem Reniers is niet meteen een jonge en frisse verschijning onder de leeslamp. De eerste versie verscheen in 1973 en in bibliotheekcatalogussen heb ik ook referenties naar latere edities teruggevonden. Het gaat hierbij dus om een boek dat toch wel enige verkoopswaarde had en door zijn zinneprikkelende titel de interesse van menig maçonnoloog bij de kraag weet te vatten. Ik heb het net voor de eerste keer gelezen en moet toegeven dat ik enige nieuwsgierigheid had voor dit boek dat toch grotendeels afwezig blijft op de boekenplank van menig ernstig maçonniek onderzoeker – althans van diegenen die zich daadwerkelijk “ernstig” noemen. Want hier knelt het schoentje even hard alsof je een maat 39 aan jouw 43 wilt wurmen. Immers, Brugs priester-dichter Guido Gezelle (1830-1899) kan op het eerste zicht maar moeilijk aan vrijmetselarij worden gekoppeld. Van de man in kwestie herinner ik mij vaag een aantal gedichten die onze leraar Nederlands in het College aan ons te lezen gaf, met de onvermijdbare dubbelzinnige ondertoon die “Dien Avond en die Rooze” met zich meedroeg. Als volleerd literair analfabeet kan je mij niet warmkrijgen voor andere poëtische of prozaïsche woordspinsels: mijn kennis van Gezelle blijft dus beperkt tot deze algemeenheden – en het feit dat hij op de oude briefjes van 1000 frank stond. Het was precies die dubbelzinnigheid in leven en werk van Gezelle die Rem Reniers aansprak om de man vanuit een andere invalshoek te bekijken. Reniers zou, ware hij niet naar het Eeuwige Oosten vertrokken, nu een eeuwling zijn. Doctor Germaanse Filologie, grondlegger van de Oudstudentenbond van de VUB, vrijmetselaar en Gezelleliefhebber Reniers haalt in dit boek de maçonnieke connectie van de Bruggeling aan. Je zoekt als lezer – en vooral als wetenschapper gespecialiseerd in het onderwerp – echter 200 pagina’s lang tevergeefs naar bewijsmateriaal hiervoor. Maar volgens de auteur zijn voor de stelling dat Guido Gezelle vrijmetselaar was meerdere argumenten aan te halen. Gezelle schrijft gedichten over Licht, Waarheid en Broederschap – zijn dat geen maçonnieke symbolen (zie vanaf pagina 23)? Gezelle schrijft zijn contacten aan met “Broeders” – doen de vrijmetselaars dat ook niet (p.82)? De paus doet dat trouwens ook in al zijn encyclieken, dus wat valt daar uit te concluderen? Gezelle is lid van “geheime genootschappen” zoals de Confraternity en de Veurnese Sint-Lutgardisgilde – zie je al de link met de loges? En tenslotte: Gezelle onderschrijft sommige van zijn brieven met vijf puntjes – de verwijzing naar de maçonnieke drie puntjes ligt er vingerdik op. Alleen dacht ik dat vijf puntjes verwezen naar de vijf wonden van Christus...

Wat de geschiedenis van de vrijmetselarij betreft slaat Reniers de bal meer dan eens mis (vanaf p.41), maar gezien de periode waarin hij het schreef kan hem dat moeilijk verweten worden. Toch blijft de bewering meer dan bizar dat er in de 17^e eeuw een “katholieke vrijmetselarij” ontstond waarin “de jezuïeten meer dan een hand hebben gehad” (sic) (p.47). Er waren effectief priesters en andere clerici lid van loges, maar tegen begin 19^e eeuw was dit eerder een unicum geworden. Het standpunt van Rome aangaande de vrijmetselarij was sinds de bul van Clemens XII uit 1738 algemeen negatief, en de bewering dat “vrijmetselarij (in België) in perfectie harmonie leefde met kerk en staat” (p.61) is totaal onjuist. Het klopt ook niet de encycliek Mirari vos van Gregorius XVI (1832) als een antimaçonnieke tekst te beschouwen. En de maçonnieke reacties op de bisschoppelijke veroordeling van de Belgische vrijmetselaars in 1837 worden door Reniers ten onrechte geïnterpreteerd als uitingen van “het Grootoosten (dat) uiterst reactionair en kerks wenst te zijn” (p.67). Hieruit maakt de auteur de deductie dat “katholieke vrijmetselaars” in 19^e-eeuws België eerder regel dan uitzondering waren (p.72). Renier beweert, zonder het ook maar ergens zwart op wit te hebben gezien, dat Gezelle lid was van een loge van het Grootoosten van België, en dan nog wel vóór 1858 omdat hij, “in tegenstelling tot zijn katholieke tijdgenoten, bitter weinig kwaad zegt van de Loge en van de ‘Framassons’. (...) Daarbuiten zijn er geen uitlatingen van Gezelle tegen de vrijmetselarij.” (pp.98-99) Onder zijn eigen naam misschien niet, maar als journalist met een pseudoniem heeft Gezelle in die periode een hele reeks verwensingen naar het hoofd van de vrijmetselarij geslingerd. Maar omdat de organieke situatie van de Belgische loges “vrij ingewikkeld” was, en bovendien alle archieven in 1940 verloren gingen, kan Reniers de lezer het gevraagd bewijsmateriaal niet aanbieden. Eens deze stelling geponeerd (p.101) gaat het discours van Reniers de diepterik in. Vooral de bewering dat er naast de gekende liberale, antiklerikale vrijmetselarij in België nog een veel geheimere katholieke vrijmetselarij zou bestaan is te gek voor woorden. In die context werd er wel eens, zeker door tijdgenoten, naar het Vincentio a Paologenootschap als katholiek en antimaçonniek antwoord op de vrijmetselarij verwezen, maar het was zeker niet de bedoeling dat de vincentianen de maçons zouden na-apen!

Kortom, Guido Gezelle, katholiek vrijmetselaar heeft zijn waarde als antiquaar curiosum, maar wordt voor de rest liefst zo snel als mogelijk vergeten.

RENIERS (R.). Guido Gezelle, katholiek vrijmetselaar. Brugge, Sonneville, 1973, 218 p.

Tentoonstellingen en wandelingen

Voor wie niet weet waar naartoe de eerste dagen zijn hier enkele suggesties. Op 27 september opent de tentoonstelling Vrijmetselarij in Mechelen. Wie niet zo lang kan wachten kan al richting Ans gaan voor Sous l'équerre et le compas. La franc-maçonnerie se dévoile, waarvan onderstaande omschrijving uit L'Echo van 11 september werd geplukt. En voor wie dat te ver is kan dit weekend de tempels aan de Lakensestraat in Brussel bezoeken op Openmonumentendag. 
Er kan deze maand ook gewandeld worden. Op vrijdag 19 september om 14u00 gaat In de sporen van de vrijmetselarij op zoek naar maçonnieke symboliek in Brussel. Info en inschrijvingen bij UPV, Vrije Universiteit Brussel. Gelijkaardige themawandeling is er op vrijdagavond 27 september in Gent, in een organisatie van Markant. 



(Belga) - Une exposition consacrée à la Franc-Maçonnerie sera accessible au Château de Waroux, à Ans, du 13 septembre au 14 décembre.

Intitulée "Sous l'équerre et le compas. La Franc-Maçonnerie se dévoile", elle rassemble notamment quelque 140 objets prêtés par le Musée belge de la Franc-Maçonnerie et par des collectionneurs privés.

Cette exposition, qui se veut "sans tabou" sur un sujet souvent secret, lève le voile sur les rituels mystérieux de l'initiation, présente l'histoire du mouvement et la naissance des loges, les symboles qui y sont attachés, ou encore des interviews filmées, qui montrent des personnalités publiques ou politiques belges et liégeoises témoigner de leur appartenance maçonnique, de leur initiation, etc.

Les portes d'un temple maçonnique sont également ouvertes pour la première fois aux non-initiés.

A côté de l'exposition, seront organisés un concert, une conférence et un débat.

L'exposition sera accessible du mardi au dimanche, de 14h00 à 18h00 (8 euros) du 13 septembre au 14 décembre.

Forces occultes

Ik geef toe dat ik een fan ben van YouTube. Veel te veel tijd heb daar al aan besteed. Maar kom, je kan er soms echt wel interessante en unieke beelden vinden. De volledige legendarische aflevering van de Pak de Poen-show bijvoorbeeld. Of, om in het verlengde van deze blog te blijven, de eveneens zo goed als verloren geachte film Forces occultes. In volle Tweede Wereldoorlog werd deze propagandafilm in opdracht van het collaborerende Franse Vichy-regime gemaakt. Jean Marquès-Rivière, die in de jaren '30 naam had gemaakt met antimaçonnieke publicaties, zou het scenario schrijven. Er werd gefilmd in de tempels van de rue Cadet in Parijs, zetel van het Grootoosten van Frankrijk. De maçonnieke Orde was door de bezetter en/of het collaboratieregime verboden en ontbonden, maar via dit soort propaganda-acties moest de publieke opinie van de achterliggende redenen worden overtuigd. Zo waren er eerder al tentoonstellingen gehouden waar regalia en andere maçonnieke voorwerpen werden geëxposeerd, met als doel het publiek te overtuigen van het occulte en samenzwerend kernelement van de vrijmetselarij. Zodoende kon "de Loge", al dan niet in alliantie met "het Internationale Jodendom" ervan worden beschuldigd de feitelijke verantwoordelijke voor de Tweede Wereldoorlog te zijn. De nazi's van hun kant waren immers gedwongen om in 1939-'40 militaire actie te ondernemen tegen al die landen, zoals Frankrijk en Groot-Brittannië, die in werkelijkheid door een geheime "judeo-maçonnieke" regering werden bestuurd. 
En hoe kan je het publiek nog beter overtuigen dan met bewegende beelden? Forces occultesging op 9 maart 1943 in première aan de Champs-Elysées. Het vertelt het verhaal van de jonge en gedreven volksvertegenwoordiger Pierre Avenel, die in de jaren '30 door vrijmetselaars wordt gecontacteerd met het oog op inwijding. Avenel stemt toe, eerder uit nieuwsgierigheid. Marquès-Rivière en regisseur Paul Riche brengen vrij gedetailleerd het inwijdingsritueel van Avenel in beeld. Deze voorstelling is vrij realistisch, maar door de muziek en belichting, en het benadrukken van een aantal "occulte" elementen, wordt de toeschouwer de stuipen op het lijf gejaagd. In het verder verloop van de film wordt het zowel hoofdpersonage als publiek duidelijk dat de vrijmetselarij wel degelijk een kwaadaardig genootschap is. Incidenten zoals de Stavisky-affaire - waarbij een joods oplichter jarenlang zijn gang kon gaan en bij zijn ontmaskering in 1934 in Frankrijk haast een regimecrisis veroorzaakte - tonen de broeders van Avenel als betrokken partij en aan het slot, wanneer het hoofdpersonage tot het besef van alle intriges van zijn loge is gekomen, wordt hij ei zo na vermoord omdat hij de "maçonnieke geheimen" in de openbaarheid wou brengen. Herstellend in het ziekenhuis verneemt Avenel de oorlogsverklaring van Frankrijk aan Duitsland, en heeft hij spijt dat hij niet eerder had ingegrepen. Zijn vrouw stelt hem echter min of meer gerust: "Ces hommes sont plus forts que toi..." 

Knack: Brugge en de vrijmetselarij

In de aanloop naar de hernieuwde uitgave van De Kinderen van Hiram besteedde Knack een gelegenheidsnummer aan een interview met de auteur, Andries Van den Abeele. Roularta is immers zowel van het weekblad als van dit boek het uitgevershuis. 

Bijschrift toevoegen

Wikipedia

Op de Nederlandstalige versie van wikipedia worden meerdere pagina’s aan vrijmetselarij besteed. Het valt mij op dat ze recentelijk werden uitgebreid en, globaal gezien, vrij degelijke en historisch correcte info geven. Uit de gebruikte literatuurlijst merk je ook dat de opsteller wel weet waarover hij schrijft. Hij/zij vermeldt bijvoorbeeld publicaties van het Fonds Marcel Hofmans, die in principe enkel voor ingewijden te consulteren zijn. Kijk maar eens ophttp://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijmetselarij
Maar met andere pagina’s over vrijmetselarij loopt het wel niet helemaal snor. Losstaand van het feit dat er veel discussie over het wetenschappelijk gewicht van wikipedia bestaat is zowat iedereen in staat voor zichzelf er een account aan te maken om zo zelf lemma’s te schrijven en/of aan te passen. En zo hoor je regelmatig dat (al dan niet doelbewust) fictieve of foutieve informatie op wikipedia te lezen valt. Het probleem ter zake is te vinden op de pagina over “vrijmetselarij in België, Nederland en Luxemburg” ophttp://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijmetselarij_in_Belgi%C3%AB%2C_Nederland_en_Luxemburg. Het lemma draagt sinds kort de kop “betwiste neutraliteit” en terecht: “De invloed van de vrijmetselarij op de gerechterlijke macht in België is groot”, “De UGent, de ULB en de VUB zijn bekend als bastions van de vrijmetselarij” en “Ook de macht en de invloed van de vrijmetselarij in de media is groot” zijn maar enkele citaten. Dit zijn totaal ongefundeerde beweringen en persoonlijke stellingen van de opsteller, “ondersteund” door een verwijzing naar een oud artikel uit het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis om het een aura van pseudo-wetenschappelijkheid te geven. Nog erger is het gesteld met het lemma “Lijst van vrijmetselaars uit België” ophttp://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_Bekende_Vrijmetselaars_uit_Belgi%C3%AB. “Namen noemen” is altijd een heikele bezigheid geweest, zeker wat (vermeende) logemaatschappen van bepaalde personen uit de publieke sfeer aangaat. In de jaren 1937-1939 nam La Libre Belgique, toen nog haast reactionair katholiek, een aantal dubieuze figuren uit rexistische milieu’s onder de arm die een lijst met honderden Belgische vrijmetselaars samenstelden. De lijst werd, verspreid over een lange periode, in de krant gepubliceerd. De redactie stelde zich geen vragen bij de lijst, noch bij de opstellers, die tijdens de Tweede Wereldoorlog, met goedkeuring van de Sicherheitsdienst, de Antimaçonnieke Liga De Bezem oprichtten. De Gestapo gebruikte de lijst om vrijmetselaars, als potentiële gevaren voor het Duitse bezettingsregime, op te sporen en al dan niet naar de concentratiekampen te sturen. Ik heb over die zaak een aantal jaren geleden al een boek geschreven. De Belgische vrijmetselarij is sindsdien erg argwanend ten aanzien van “namen noemen” geweest. Natuurlijk weet iedereen van een aantal mensen dat zij lid zijn van een loge, en vaak hebben die personen er zelf niet zo een probleem mee hun naam in die context terug te vinden. Ik denk bijvoorbeeld aan Tony Mary of Siegfried Bracke. Camille Huysmans, Paul Hymans of Emile Vandervelde in hun tijd waren vrijmetselaar én toppolitici, en ook vandaag bestaat er geen probleem met politici die in een loge zitten. Het probleem ontstaat wanneer mensen dit als “not done” gaan zien of menen daarin een bevestiging van een mythe te zien dat de hele politiek gebeuren door “de Loge” wordt bestuurd. Als Huysmans, Hymans of Vandervelde indertijd lid waren geweest van dezelfde wafelenbakvereniging zou niemand daar een probleem mee hebben gehad.
Akkoord, ik heb in de “Dummies” ook een lijstje opgenomen, maar wel met de duidelijke vermelding dat het enkel gaat om namen die algemeen bekend zijn omwille van hun logelidmaatschap én met de boodschap dat ik geen enkel standpunt hierover wil innemen (mensen willen nu eenmaal graag een gezicht op een ideologie plakken) en dat mijn eigen opsomming zeker niet als onweerlegbaar moet worden beschouwd.
Anders is het gesteld met bovenvermeld lemma op wikipedia. De lijst is daar zeer uitgebreid maar met een hoop namen waar ik nog nooit van heb gehoord. Dat riekt naar een soort van “onthullingspolitiek”, en bovendien staan er personen vermeld die 1) zeker geen vrijmetselaar zijn en 2) verkeerd worden voorgesteld. Laat mij mezelf als voorbeeld nemen, want ik heb mezelf ook in die lijst teruggevonden. De opsteller in kwestie had kunnen weten dat ik 1) geen vrijmetselaar ben omdat ik dat als dusdanig zowel in de “Dummies” als in het eerste bericht van deze blog vermeld en dat ik 2) zeker geen professor ben: het doctoraat is zelfs nog niet eens af! Dat had hij kunnen weten indien hij mijn webpagina op de VUB-site had bekeken. En aangezien de info mijns persoons vrij toegankelijk is vrees ik dat alle andere namen met zeer veel voorzichtigheid moeten worden bekeken en liefst gewoon worden genegeerd.
Om de zaak nog complexer te maken: La Libre Belgique schreef gisteren dat het lemma was opgesteld door Stijn Calle, Vlaams Belangmilitant uit Kaprijke en persverantwoordelijke voor de afdeling Eeklo, wat je ook kan zien ophttp://www.vlaamsbelangeeklo.be/activiteiten.html (bericht van 1/1/2007). Calle’s wikipedia-activiteiten staan ophttp://nl.wikipedia.org/wiki/Overleg_gebruiker:Stijn_Calle. Deze info, ook overgenomen door De Morgen van gisteren 24 mei, maakt dat je de bedoeling van de wikipedialijst echt verdacht gaat vinden. Calle maakte trouwens gebruik van “La Belgique maçonnique”, een overduidelijk antimaçonniek werk uit 1887 dat enkel tot doel had zoveel mogelijk mensen, al dan niet betrokken in de vrijmetselarij, in diskrediet te brengen. Anderzijds worden de gekende en objectieve gegevensbronnen (Derk Jan Eppink in De Standaard uit 1999, Knack, tot de RTBF-reportage over Henri Bartholomeussen toe) als bronnen aangehaald. Het lemma illustreert dat je, door doelbewust dit soort informatie naar eigen goeddunken te gebruiken, een totaal vertekend beeld kan scheppen van de vrijmetselarij als effectief een netwerk met onfrisse bedoelingen. Weg dus met die lijst! 
PS (26 mei, 21u00): Er is nog een andere reden waarom een lijst als deze niet in de openbaarheid mag worden gebracht. Dit schendt de privacy van de betrokkenen. Daarbij is het van ondergeschikt belang of het nu om vrijmetselaars gaat, om leden van de plaatselijke zwemclub of om de vaste klanten van de Tropical op de steenweg. Als ik lid van een van bovengenoemde verenigingen zou zijn, beslis ik wel zelf of ik dat wereldkundig maak of niet. Dat moet iemand anders niet voor mij beslissen, anders wordt het grondwettelijk recht op vereniging aangetast. Ik stel voor dat we, bij wijze van oefening, eens een lijst op wikipedia zouden publiceren met alle (echte en vermeende) Vlaams Belangmilitanten erop, en dan maar afwachten hoelang het zou duren alvorens een hele rits van advocaten op onze nek zou zitten, zelfs al zouden we dat doen onder het mom van "we doen er toch niets mis mee". Eens horen wat 4FM-actueel daar morgenochtend over te vertellen heeft.




Update 11 juni 2008:
De bewuste pagina op wikipedia is vervangen door een wat "neutraler" overzicht. Dit keer staan er alleen maar maçons op die al lang in het Eeuwig Oosten verblijven (en door de doorsnee-wikipediasurfer waarschijnlijk al lang vergeten zijn...).

Kanaal Z

Dit weekend gingen Rik Van Cauwelaert en Véronique Goossens op Kanaal Z in debat met Jean-Paul Van Bendegem en Lin Ploegaert over de toekomst van vrijmetselarij in België. Je kan de uitzending herbekijken op de http://www.kanaalz.be/nl/open-kaart/stream/48-143-16460/de-toekomst-van-de-vrijmetselarij-in-belgie.html Het programma Open Kaart is zowat één van de weinig overgebleven uitzendingen op de Vlaamse televisie waar de gast(en) nog uitgebreid de tijd krijgen om hun ding te doen en niet constant door de journalist, niet altijd even goed op de hoogte van de zaak, wordt onderbroken. Ik vond het vooral interessant voor een keer eens niet iemand van het GOB of de RGLB aan het woord te horen, maar wel Le Droit Humain (Van Bendegem) en Lithos (Ploegaert). Het gesprek van bijna een uur belichtte verschillende aspecten van vrijmetselarij in België vandaag, zoals de problematiek van de 'recrutering' bij jongeren en (vrijzinnige) moslims. En hoe om te gaan met logeleden die Vlaams Belangsympathieën hebben? De 'Loge' hoort immers, zoals Ploegaert stelde, de afspiegeling van de maatschappij te zijn. Wel een beetje bizar dat, bij wijze van illustratie, fragmenten uit de Vichy-propagandafilm Forces occultes werd vertoond, zonder bijkomende uitleg. 

verjaardag

Ter gelegenheid van de 200e verjaardag van zowel La Constance als Les Elèves de Thémis brengt De Post een speciale zegel uit. Naar aanleiding daarvan mocht ik afgelopen donderdagnamiddag op 4FM bij Leen Demaré uitleggen wat vrijmetselarij precies is. Bij deze toch enkele nuances: La Constance uit Leuven (Franstalig) zou eigenlijk al in 1782 zijn opgericht, en werd in ieder geval in 1808 onder het Grootoosten van Frankrijk erkend. De loge was tussen 1813 en 1817 in slaap, was in 1833 één van de 13 stichtende werkplaatsen van het Grootoosten van België en scheurde zich in 1959 af om mee aan de basis van de Grootloge van België te liggen. Les Elèves de Thémis uit Antwerpen werd in 1807 door broeders van die andere Antwerpse werkplaats - Les Amis du Commerce - onder het GODF opgericht, en officieel in 1808 geïnstalleerd. In slaap tussen 1813 en 1850, waarna ze tot het GOB toetrad en in 1874 onder het Nederlandstalige regime werkte. Ze was de eerste loge in België waar de arbeid voortaan in het Nederlands gebeurde. 'Tweehonderdste verjaardag' is dus met een korrel zout te nemen. Beide loges hebben ook nauwelijks iets met elkaar te maken, en kennelijk is het een compromis om aan de vraag van een aantal werkplaatsen voor iets 'speciaals' voor hun verjaardag te beantwoorden. Verwacht op de postzegel geen spectaculair nieuw beeld: een foto van de Grote Tempel aan de Lakensestraat zal als illustratie dienen.

Franc-Maçonnerie et beaux-arts

Op dinsdag 29 april werd de Verhaegenleerstoel afgesloten met een voordracht van Christophe Loir van de ULB, met als titel Franc-maçonnerie et beaux-arts au tournant des XVIIIe et XIXe siècles. Deze lezing kwam voort uit een recente, gelijknamige publicatie in de reeks La Pensée et les Hommes. Zoals al bij eerdere lezingen gebeurde liet ook nu weer de techniek het soms afweten. Terwijl met Malcolm Davies de luidsprekers kraakten alsof er elk moment een gsm zou kunnen afgaan, viel het beeld van de beamer geregeld uit. Ofwel wil een antimaçonniek complot de voordrachtenreeks saboteren ofwel lijkt de technische uitrusting van de QC op geen winkelhaak. Ervaring met de VUB-instellingen doen mij het laatste vermoeden. Maar ik wijk af: Loir legde op heldere en bijzonder boeiende wijze de netwerken tussen vrijmetselarij en schone kunsten in België uit, en bood hierbij inzicht aan de hand van afbeeldingen.

De uitbouw van beide netwerken liep vanaf 1770 min of meer parallel. Terwijl markies de Gages de maçonnerie in de Zuidelijke Nederlanden uitbouwde, vond de geboorte van de “schone kunsten” in de hedendaagse betekenis plaats. Dit betekende dat kunstenaars niet langer meer lid waren van een corporatie (afgeschaft door Maria Theresia), maar dat er een nieuwe categorie ontstond: de “artiest”. Het onderscheid tussen professionelen en amateurs viel daarmee weg. In die periode waren er 5 representatieve figuren: schilder-artiest A.C. Lens, beeldhouwer-artiest F.J. Janssens, architect-artiest C. Fisco, graveur-artiest A. Cardon en amateur-artiest G. Bosschaert. Lens was schilder aan het hof van Karel van Lorreinen, en ook de 4 anderen bekleedden prestigieuze functies. Dit netwerk van artiesten nam de Klassieke Oudheid als grote inspiratiebron, en deze artistieke sociabiliteit omvatte ook amateurs zoals de hertog van Arenberg. Gelijkaardige verenigingen in het buitenland kenden eveneens de echte elite onder hun leden: zo vonden we de prins de Ligne in de Parijse Société des Arts.

De 5 artiesten waren bovendien vrijmetselaar: Cardon en Bosschaert zaten in L’Union, en Fisco en Lens in La Heureuse Rencontre, dé loge van de hoogste adel. Als vrijmetselaar bezaten zij al voldoende vorming om zelf loges te mogen oprichten, en zij waren ook actief in het ontwerpen van logejuwelen, bijvoorbeeld voor L’Espérance. De vrijmetselarij zelf beschikte in die jaren nog niet over een eigen patrimonium in de vorm van loges. Bijeenkomsten vonden bijvoorbeeld plaats in de Concert Noble of de Muntschouwburg, afhankelijk van de gelegenheid. Wel waren er regalia zoals tapijten, diploma’s en schootsvellen, die wel van artistieke waarde waren.

Het netwerk van artiesten-vrijmetselaars was duidelijk in de heropening van de Academie van Schone Kunsten in 1800, waar vrijmetselaar en latere burgemeester van Brussel – toen commissaris van het Dijledepartement – de weg voor vrijmaakte. Een ander voorbeeld was de stichting van het Museum voor Schone Kunsten in 1803, op initiatief van Bosschaert, en in het paleis van Karel van Lorreinen, of de oprichting van de Société pour l’encouragement des Beaux-Arts in 1811, opnieuw door Bosschaert en geholpen door Lens en de hertog van Arenberg. Typisch maçonniek geïnspireerde monumenten, en herkenbaar in het straatbeeld, ontbraken voorlopig nog. Het grafmonument van Lens in Laken bijvoorbeeld ziet er nog niet meteen maçonniek uit. In ieder geval ontstaan in die periode de eerste echte maçonnieke tempels: in 1798 richt Les Amis Philanthropes haar tempel in in het oude Karmelietenklooster op de Kleine Zavel, en L’Esperance vestigt zich in de Fabrieksstraat. Ondertussen wordt de nieuwe generatie artiesten-vrijmetselaars geboren die rond 1825-1840 actief zal worden, zoals architect H. Partoes, beeldhouwer G. Geefs of schilder F. Navez. De nieuwe generatie zal vanuit hun maçonnieke achtergrond het Brussels straatbeeld veranderen. De meest opvallende prestatie zal de bouw van het gigantische Pacheco Godshuis aan de Begijnhofkerk, waarvoor het initiatief door Les Amis Philanthropes werd genomen. In feite werd de hele buurt, met uitzondering van de kerk, met de grond gelijk gemaakt en neoklassiek heraangelegd. Het godshuis beantwoordde aan de filantropische missie van de vrijmetselarij, en maakte baan voor de secularisatie van de ziekenzorg. Intussen ijverde Verhaegen al in 1833 voor de oprichting van een maçonniek museum. Dit was opmerkelijk: niet alleen betekende dit dat er voldoende patrimonium moest zijn om een eigen museum in te richten, maar ook dat het – indien het erdoor zou zijn gekomen – het derde echte museum in België zou worden. Ten slotte nog een anekdote over het standbeeld van generaal Belliard aan de Koningsstraat, ter hoogte van de Bozar. Dit was het eerste standbeeld voor een niet-vorstelijk personnage in Brussel, werd gemaakt door Geefs, lid van Les Amis Philanthropes, en maakte een subtiele verwijzing naar de vrijmetselaar Belliard door een acacciatakje uit zijn uniform te laten steken.

Het Belang van Limburg

Het Belang van Limburg, sinds jaar en dag houder van de niet weinig chauvinistische slogan "Limburger en Wereldburger", laat sinds enige tijd in haar weekendeditie een reeks over religie en ideologische overtuigingen lopen. In de krant van zaterdag 12 april kwam de vrijmetselarij  hier aan bod. De aparte katern kreeg een indrukwekkende foto van de Blauwe Tempel aan de Lakensestraat als intro, aangevuld met een zinnen die de nieuwsgierigheid van de lezer zouden opwekken (in de trent van: "Wat is vrijmetselarij"...). Ik was vrij ontgoocheld daarna enkel anderhalve pagina te vinden met daarop een foto van de grote tempel in de Parijse rue Cadet, een foto van het passer en winkelhaak in het smeedwerk van datzelfde adres (ondersteboven afgedrukt) en een interview met de directeur van het Centre de Documentation maçonnique / Maçonniek Documentatiecentrum van het GOB. Volgens de redactie "outte" de Sinttruidenaar zich als vrijmetselaar - net alsof de man een of andere vieze ziekte had... Interessant interview, dat wel, maar eigenlijk uit de context gehaald. Ik zocht vruchteloos naar een kort inleidend tekstje waarin de lezer ten minste kon vinden wat vrijmetselarij in een paar zinnen is, zonder direct met specifieke vragen zoals "Hoe verloopt een logezitting" te worden geconfronteerd. Ik merkte ook wel dat de redacteur een aantal uitspraken van de geïnterviewde waarschijnlijk verkeerd weergaf. Bij het lezen van "...bij het binnenkomen langs de kolommen..." dacht ik meteen aan de Zuider- en Noorderkolom waar de broeders gaan zitten, en niet aan Boaz en Jakin. Soit, verdienstelijke poging van Het Belang van Limburg, maar volgende keer beter en met iets meer diepgang.

Les résaux maçonniques: aankondiging

Op donderdag 3 april organiseert het Centre d'Etude de la Langue et de la Littérature françaises des XVIIe et XVIIIe siècles een studiedag in de Sorbonne, met als thema "Les réseaux maçonniques dans le monde des Lumières". Het (voor mij) erg boeiend programma vind je hier; ikzelf bij bijzonder geïnteresseerd in Antonio Trempus' uiteenzetting over jezuïeten en vrijmetselaars onder de Habsburgers. De organisatie is in handen van onder meer professor Cécile Révauger - die een eigen, maar niet meer zo actuele blog heeft - en die momenteel werkt aan het prosopografisch woordenboek Le monde maçonnique des Lumières (Europe - Amériques). Aangezien de studiedag al om 9u00 begint ga ik erg vroeg mogen opstaan om tijdig in Parijs te geraken: je moet wat over hebben voor de wetenschap.

La lire maçonne

Eergisteren werd aan de Vrije Universiteit Brussel de Leerstoel Pierre-Théodore Verhaegen geopend met een voordracht van Malcolm Davies over La Lire maçonne. In 1762 kwam de Grootloge in Den Haag in speciale zitting bijeen om de opdracht te geven alle maçonnieke liederen in één volume samen te brengen. Het resultaat verscheen vier jaar later in La Lire maçonne, ongetwijfeld het meest belangrijke boek met betrekking tot vrijmetselarij in de Nederlanden uit die periode. In totaal werden 270 liederen op 536 pagina's, met zowel tekst als partituur, verzameld. De vraag is echter hoeveel van die nummers effectief tijdens logezittingen werden gebruikt. Davies verzorgde een bijzonder boeiende bloemlezing, met een tweetal audiofragmenten, uit deze publicatie. Eén van de liederen die mij is bijgebleven isWat voor werk is het dat gy doet?, opgebouwd uit een dialoog tussen een profaan en een Achtbare Meester, waarbij de profaan vraagt waarom het genootschap in het geheim werkt: "Waarom werkt gy dan in't duister / strekt de deugd u tot luister?". De meester antwoordt: "Vrees boeid om ons als een kluister / voor die list en leugens smeden / en dus blijft ons werk duister." De thema's behandeld in de liederen handelden om te beginnen over vrijmetselarij zelf, haar deugden en haar geheimhouding. Vaak waren de teksten erg emotioneel. Ook de symboliek van de tempel, de loge als heiligdom en zelfs enige hulde aan vrouwen kwamen regelmatig aan bod. Met meerder edities en aanvullingen bleef La Lire maçonne vier decennia lang populair, tot de liederen vanuit artistiek en politiek oogpunt na 1800 uit de mode geraakten. Teksten en muziek op:http://chansmac.ifrance.com/docs/lireintro.html

De troebels met Thevissen en De Moeial

Enkele weken geleden deed het ontslag van de (vrij) bekende media-professor Frank Thevissen nogal wat stof opwaaien. Kort samengevat: Thevissen, hoofddocent aan de Vakgroep Communicatiewetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel en houder van een bureau 3 deuren van mij verwijderd, werd per 1 maart door de academische overheid ontslagen wegens een slechte evaluatie op het vlak van persoonlijk onderzoek, onderwijs en uitstraling, en dit voor de tweede keer op enkele jaren tijd. Thevissen, die in het verleden onder meer meewerkte aan het grote volksreferendum van toenmalig oppositiepartij VLD, beschouwde dit ontslag echter als een afrekening. Je moet maar eens op www.standaard.be bij de zoekmachine “Thevissen” ingeven en dan vind je een reeks artikelen waarin hij allerhande theorieën over zijn ontslag aanhaalt. Eén van die theorieën is het complot tussen huidig rector Benjamin Van Camp en vorig rector Els Witte, notabene zijn doctoraal promotor, maar met wie Thevissen al sinds jaar en dag in onmin leeft. Ook Karel De Gucht en de sp.a zijn betrokken partij. Maar wat het meeste aandacht kreeg was de beschuldiging aan het adres van “de Loge”. Thevissen mocht zijn verhaal doen in Ter Zake op 21 februari, waarbij niet zozeer de professor in een slecht daglicht kwam te staan, maar wel rec tor Van Camp in een vooraf opgenomen interview. Wat de rector antwoordde op de vraag van de journalist of hij zelf lid was van “de Loge” moet je maar zelf bekijken en beluisteren.
Ik heb tot nu toe wijselijk niets over deze hele affaire willen melden. Ik heb zelf trouwens geen enkel standpunt pro of contra Thevissen te verdedigen en je zal mij ook niet kunnen betrappen op een uitspraak hierover. Waarom ik hier uiteindelijk wel een bericht plaats heeft te maken met het edito van het maartnummer van De Moeial. De Moeial is het maandelijks studentenblad van de VUB, dat in samenwerking met het Brussels Studentengenootschap, Dienst Kultuur en Studiekring Vrij Onderzoek verschijnt en de kritische stem over het wel en wee van onze Alma Mater laat weerklinken. Alles is na te lezen op www.vub.ac.be/moeial, maar toch een citaat uit het edito van Daniël van der Meer, coördinator van De Moeial: “Door de consternatie van de afgelopen maand is het imago van de VUB als loge-hol weer eens bevestigd. Studenten van andere universiteiten vragen me zelfs al of ik – als student van de VUB – ze niet in contact kan brengen met de mannen met winkelhaken en passers. De aantrekkingskracht strekt zelfs tot Leuvense braverikken.” Dit is een terechte opmerking. De hele affaire en de beide protagonisten erin hebben inderdaad, elk op hun manier, de VUB met de vrijmetselarij gelinkt. Daarbij komt de vrijmetselarij er weer eens als een intrigant en niet te controleren machtsinstrument naar voren. Het valt trouwens op dat niemand in dit hele discours de moeite doet om eens klaar en duidelijk uit te leggen wat “de Loge” nu precies voorstelt. Verder in het edito volgt helaas een ernstige uitschuiver: “Om de vooroordelen nog maar eens aan te wakkeren vindt binnenkort in het kader van de Leerstoel Pierre-Théodore Verhaegen een lezingenthema plaats met als thema vrijmetselarij en kunst.” Inderdaad: “...om de vooroordelen aan te wakkeren...” Ik stel voor dat Daniël van der Meer vanavond om 19u00 in de QC naar de openingszitting van de Leerstoel komt luisteren en mij om wat objectieve uitleg komt vragen. Hij vindt mij op de tweede rij vooraan; ik draag een zwarte broek en een blauw hemd.

Verhaegenleerstoel: programma

Aanstaande dinsdag wordt de eerste lezing in het kader van de Leerstoel Pierre-Theodore Verhaegen aan de Vrije Universiteit Brussel gegeven. De Verhaegenleerstoel bestaat uit een reeks van 4-5 colleges over vrijmetselarij, gegeven door internationale specialisten, en wordt tweejaarlijks ingericht. In 2006 was het algemeen thema "Vrijmetselarij en sociaal-progressieve bewegingen" met Jeffrey Tyssens, Andrew Prescott, Cécile Revauger en Max de Haan als sprekers. Dit jaar is het vertrekpunt "Vrijmetselarij en kunst". Malcolm Davies, titularis van de Leerstoel Vrijmetselarij aan de Universiteit Leiden, bijt de spits af met "The arts of poetry and music in La Lire Maçonne, 1763-1787". De andere voordrachten zijn op 15 april ("Franc-maçonneries pré-révolutionnaires et identités politiques. Théâtre, livres, circulation des idées aux années '80 du XVIIIe siècle" - Gerardo Tocchini, Universiteit Venetië), 22 april ("Hedendaagse kunst als levensoriëntatie" - Willem Elias, VUB) en 29 april ("Franc-maçonnerie et beaux-arts en Belgique au tournant des XVIIIe et XIXe siècles" - Christophe Loir, ULB). De lezingen hebben altijd plaats om 19u00 in Aula QC, Vrije Universiteit Brussel, Pleinlaan 2, 1050 Brussel. De toegang is gratis. Meer info hier bij ceremonien@vub.ac.be.

Afscheidscollege Anton van de Sande

Op dinsdag 5 februari doceerde Anton van de Sande zijn laatste college als bekleder van de Leerstoel Vrijmetselarij aan de Universiteit Leiden. Ondergetekende had de eer bij deze gelegenheid aanwezig te mogen zijn in de mooie Academiezaal van Nederlands oudste universiteit. “Klokke 16u15” stond als aanvangsuur op de uitnodiging genoteerd. Een archaïsche bewoording om duidelijk te maken dat ze in Leiden nog nooit van het “academisch kwartiertje” hadden gehoord. Onderwerp van het afscheidscollege: natievorming, monarchie en vrijmetselarij. Samengevat behandelde van de Sande in dit college de rol van de loges in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830), waarbij Willem I zijn tweede zoon Frederik, amper 19, met lichte dwang naar voren schoof als Grootmeester Nationaal van het Grootoosten der Nederlanden. Eigenlijk werd er niets nieuws in deze voordracht gegeven, maar het was wel eens aangenaam  het hele verhaal in een halfuurtje gebundeld te horen. De gevierde liet wel een paar steken vallen op het vlak van de chronologie: zo vermeldde van de Sande dat de Gentse werkplaats Le Septentrion nog tot 1881, dus tot aan het overlijden van prins Frederik, onder het Grootoosten der Nederlanden bleef ressorteren. In werkelijkheid duurde dit tot 1883, tot aan de dood van Achtbare Meester en overtuigd orangist Hyppoliet Mettepenninghen. Maar goed, dit zijn details die vakidioten zoals mijzelf weten te onderscheiden. Het was trouwens geen verrassing dat van de Sande uitgerekend prins Frederik belichtte: sedert jaar en dag werkt de man aan een biografie van de prins, “de enige normale Oranje uit de 19^e eeuw,” waarover met de beste wil van de wereld geen enkel schandaal of bizar feit te melden is.  Vandaar dat ook niemand vandaag hem nog kent. Ik ben echt benieuwd wanneer die biografie nu eindelijk te boek zal worden gesteld. Ik verwachtte trouwens dat van de Sande, na een kleine 7 jaar de Leerstoel te hebben bekleed, het zou hebben over de wetenschappelijke discipline die de “maçonologie” in de loop van die tijd is geworden, of dat hij daar ten minste zijn eigen visies op zou geven. Maar dit gebeurde niet. Misschien is dit iets voor de inaugurale reden van zijn opvolger Malcolm Davies, waarvan bij mijn weten nog niet bekend is wanneer die precies zal plaatsvinden.

Anton van de Sande werd na afloop van zijn uiteenzetting nog gehuldigd door Diederik Van Rossum, zittend Grootmeester Nationaal, die hem namens het Hoofdbestuur van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden de zelfs voor de vrijmetselarij uitermate geheime en zeer zelden uitgereikte Bronzen Erepenning der Verdienste mocht uitreiken. Deze penning is zo zeldzaam dat er eigenlijk niemand ooit van had gehoord. Je kan je de vraag stellen wat je moet presteren om de gouden versie ervan te mogen meenemen.

Geloven en vrijmetselarij

Aan het einde van de 19e eeuw maakte paus Leo XIII duidelijk dat de vrijmetselaar enkel maar zijn zieleheil kon redden indien hij zich oprecht en ten volle tot het katholicisme liet bekeren. Hier en daar vindt je ook vandaag op het internet sites waar min of meer dezelfde boodschap wordt verdedigd, al dan niet vanuit een overtuigd (lees: fundamentalistisch) protestantisme. Kijk bijvoorbeeld eens op www.emfj.org waar (Amerikaanse) voormalige vrijmetselaars omwille van een vrij radicale lezing van de Bijbel de deur van de tempel achter zich hebben dichtgeslaan. Ook leuk om te lezen zijn de webpagina's van Marc Verhoeven uit Turnhout die zijn ronduit  indrukwekkende bijbelkennis etaleert op www.verhoevenmarc.be enhttp://users.skynet.be/fa390968/index.htm.

Freemasons for Dummies

Chris Hodapp, auteur van de originele Amerikaanse versie van Freemasons for dummies, heeft een eigen blog die beslist de moeite waard is. Zeer Amerikaans, maar met de nodige aandacht voor vrijmetselarij in Europa. Mijn niet in te tomen ijdelheid verplicht mij haast om melding te maken van het bericht van 30 december, waarin Chris het over ondergetekende heeft - mét foto! Er is in desbetreffend bericht wel één puntje dat ik moet rechtzetten, maar dat zal ik eerstdaags in reply plaatsen.
O ja, voor diegenen die zich afvroegen waarom het Freemasons for dummies is en niet Freemasonry for dummies: ik heb Chris die vraag in Edinburgh ook gesteld. Blijkt dat zijn uitgever van mening was dat het boek met Freemasons in de titel beter zou verkopen omdat die term vaker op google voorkomt.

Nederlandse archiefwijzer

Op 25 januari wordt in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag de Archiefwijzer maçonnieke archieven. Overzicht van historische archieven in Nederlandse vrijmetselaarsorden in openbare collecties gepresenteerd. Dit zal plaatsvinden ter gelegenheid van de congresnamiddag Geheime kennis. De bijzondere archieven en bibliotheken van maçonnieke en esoterische organisaties in Nederland. Het geheel wordt georganiseerd door de Stichting Onderzoek naar Vrijmetselarij in Nederland (OVN). Sprekers zijn onder meer Anton van de Sande en Andrea Kroon.