Grootmeesters op TV

In Knack van deze week klaagt Jan Blommaert de "verkleutering" van de media aan. Om de doorsnee kijker niet af te schikken moeten politici en wetenschappers vooral geen moeilijke woorden gebruiken, en mag een interview niet langer dan een tweetal minuten duren. Dit in tegenstelling tot voetbalcoaches die allerhande technische termen over het scherm mogen etaleren, wat dat weer op onbegrip bij de doorsnee politicus en wetenschapper stuit. Op RTBF laten ze gelukkig zien dat het ook nog anders kan. Het programma zoals Les Bureaux du Pouvoir liet gisterenavond gedurende anderhalf uur zittend GOB-Grootmeester Henri Bartholomeeusen aan het woord in het decor van de Grote Tempel aan de Lakensestraat in Brussel. In tegenstelling tot Canvas wachtte de RTBF niet om zo een programma na de voetbal- of tennismatch uit te zenden op een ei zo na middernachtelijk uur. Oorspronkelijk gepland om 21u25 moest de uitzending zelfs met een 20-tal minuten worden vervroegd omdat de RTBF een aantal fragmenten uit een ophefmakende kuifje-reportage niet mocht uitzenden. Voor mij is dit wel een ideaal moment om de lichtbak aan te schakelen: de kleine ligt dan in bed en de afwas is net gedaan. 
Maar ik wijk af: Henri Bartholomeeussen is Brussels advocaat, lid van Libre Examen, en sinds twee jaar Grootmeester Nationaal van het Grootoosten van België. Het uitvoerig en diepgaand interview werd afgenomen door Fabienne Vander Meersche, die blijk gaf van bijzonder goed voorbereid en geïnformeerd te zijn. Dit had een sereen en niet altijd even gemakkelijk stuk televisie tot gevolg, zonder ook maar de minste notie van sensatiejournalistiek. Thema's zoals humanisme, engagement en idealisme werden besproken, steeds in de maçonnieke context. Het vraaggesprek werd opgebouwd aan de hand van vragen van de man/vrouw-in-de-straat over vrijmetselarij. Een aantal clichés zoals elitarisme, opportunisme en irreligie werden door Bartholomeeusen gestructureerd en waardig rechtgezet. Bartholomeeusen is trouwens een charismatisch figuur die een grote mate van gezag uitstraalt en zeer goed weet waarover hij spreekt. Dat kon ook van de interviewster worden gezegd, die zelf interpelleerde met vragen over Iraanse Loges in ballingschap, de verhouding tussen religie en spiritualiteit en de verwantschap met de Vrouwengrootloge. 
Het werd nog interessanter toen er achtereenvolgens twee gasten werden bijgehaald. De eerste was Alexandre Cleven, in het dagelijks leven afgevaardigd beheerder van Partena maar ook zittend Grootmeester van de Reguliere Grootloge van België. De man bekende meteen dat hij nog nooit een voet in de tempels van de Lakensestraat had gezet. Het was ook een soort van historisch ontmoeting: voor het eerst werden twee zittende Grootmeesters voor een camera samengebracht, en dan nog wel in een maçonnieke tempel. Op vraag van Vander Meersche gaf Cleven de belangrijkste punten van verschil tussen de regulieren en de irregulieren: het geloof in een opperwezen, de eedaflegging op een heilig boek en een aantal andere Landmerken. Betreffende de overeenkomsten geraakte de houterige Cleven niet verder dan de gemeenschappelijke historie en de gelijkenissen in de tempelinrichting. Bartholomeeusen nodigde hem uit om eens een zitting in een irreguliere Werkplaats bij te wonen, wat Cleven meteen afwees en eraan toevoegde dat irregulieren in de Reguliere Loges niet welkom waren. Dit moment maakte duidelijk dat het water tussen de beide strekking echt wel erg diep is. 
Vervolgens nam Tony Mary, voormalig afgevaardigd beheerder van de VRT, plaats in de stoel van Cleven. Mary - wat bij de interviewster de woordspeling "je vous salue Marie" uitlokte - is lid van de Antwerpse Werkplaats De Geuzen en getuigde over de betekenis van de vrijmetselarij in zijn persoonlijk leven. Hij benadrukte dat hij pas werd ingewijd toen zijn loopbaan al was gelanceerd, waarmee hij inspeelde op het cliché dat de vrijmetselarij nodig is om carrière te maken. Het programma eindigde met de mededeling dat Bartholomeeusen zijn laatste mandaatsjaar is ingegaan en dat volgend jaar een nieuwe Grootmeester Nationaal zal worden verkozen. Hij wierp vervolgens een bepaalde blik richting Mary.


Update 15 oktober 2007
Ondergetekende ontving volgende reactie:
Bedankt voor de tip, zeer interessant programma alhoewel ik enkele bedenkingen heb.

Vooraleerst was ik een beetje teleurgesteld dat onze goede vrienden van La Une de uitzending niet hadden ondertiteld, op sommige ogenblikken werd nogal snel gesproken en hoewel ik dagelijks Frans spreek had ik hier en daar wat moeite om te volgen.

Inhoudelijk dan vond ik de vragen van het grote publiek dan weer niet erg diepgaand.  De standaard vragen - zoals die over de relatie tussen VM. en politiek, religie, ... - waarop je natuurlijk de geijkte antwoorden krijgt vind je in elk boek terug en drukken de geinterviewde meestal terug in een verdedigende houding, waarbij hij enkel nog zijn stelling probeert te verdedigen en het minder over de filosofische aspecten van de vrijmetselarij gaat.

De ontmoeting tussen de twee Grootmeesters had tot een interessante confrontatie kunnen leiden, ware het niet dat ik de Grootmeester van de RGLB wat makjes vond overkomen. Persoonlijk vond ik het ook een gemiste kans dat de Grootmeesters van de andere obedienties niet aan bod kwamen.  Wellicht zou de balans regulier-irregulier wat teveel hebben doen doorslaan, maar aan de andere kant had ik graag de reactie van de RGLB ten opzichte van de DH of de Vrouwengrootloge gehoord.

Al bij al ben ik blij dat men op La Une de tijd heeft genomen om een dergelijk gesprek uit te zenden, een kunst die de Vlaamse collegas van de VRT blijkbaar al afgeleerd hebben. Aan de andere kant vond ik de antwoorden van de Grootmeester van het Groot Oosten de Nederlanden in de reportage van IKON, die al een aantal keer werd herhaald, net dat tikkeltje meer inzicht geven in de VM. 

Mezelf opnieuw:

Ik vond Cleven als GM van RGLB eveneens vrij houterig overkomen. De man was duidelijk niet op zijn gemak en het leek wel of hij zich constant moest verdedigen. Zijn manier van antwoorden deed mij meteen denken aan een Piet Van Brabant, die ik een jaartje voor zijn dood aan het werk kon zien op een voordracht in Liedekerke. Van Brabant kwam op uitnodiging van een plaatselijke vereniging een algemene inleiding tot het begrip "vrijmetselarij" geven. En dan kreeg je uitspraken zoals: "mannen en vrouwen zijn niet gelijk, dus kunnen vrouwen nooit vrijmetselaar worden" en "er is maar één echte vrijmetselarij in België, vertegenwoordigd door de RGLB" waarbij hij gedurende de hele voordracht geen enkele keer, zelfs niet eens in het historisch overzicht, naar het GOB verwees. En op de vraag wat de houding van de loges ten aanzien van democratie en mensenrechten is antwoordde hij doodleuk dat "vrijmetselarij zich niet met politiek bezig houdt". Ik heb het nooit meegemaakt dat een spreker erin slaagde aan het einde van de avond de hele zaal tegen zich te krijgen. Ik herinner mij dat ik nog het applaus in gang heb moeten zetten want voelde zich daartoe geroepen. Dit maar om aan te tonen dat de woordvoerders van de RGLB nogal star en zelfs irrelevant kunnen overkomen, zeker gezien in de Belgische en vrijzinnige context.
Daarop aansluitend ben ik er vrij zeker van dat Cleven, indien hij gevraagd zou worden naar zijn visie op DH of de VGLB, ongetwijfeld zou antwoorden dat zij in overtreding zijn met de Landmerken en dus niet volwaardig onder de maçonnieke koepel kunnen vallen. De VGLB is op dat vlak nog heel anders dan de Nederlandse Orde van Weefsters, gekoppeld aan het reguliere Grootoosten der Nederlanden: terwijl de eerste een volledige en volwaardige maçonnieke Obediëntie is, is de tweede eerder een soort van adoptievrijmetselarij. De vrouwen mogen doen alsof ze vrijmetselaar zijn, maar ze zijn het niet echt.
Dat brengt mij tot uw laatste punt i.v.m. Nederland. Ik zag de fameuze IKONreportage onlangs on-line en ik ben zowat achterover gevallen van verbazing. De openheid ten aanzien van de eigen werking en in het vertonen van rituelen zou de vrijmetselarij in België nooit kunnen laten zien. Zelfs de RGLB, die op dezelfde hoogte staat als het GONL, is zeer gesloten. Zelfs de "irregulieren" in eigen land hebben vaak geen idee hoe het er precies in de loges van de RGLB aan toe gaat. Er is meer kans dat Cleven uiteindelijk wél op de uitnodiging van Bartholomeeusen ingaat dan dat eender welke Belgische loge aan zo een tv-programma zou meewerken. En inderdaad, de uitspraken van Diederik Van Rossum als Grootmeester van het GONL voor de IKON geven ietwat meer inzicht in de betekenis van de vrijmetselarij, waarschijnlijk ook omdat Van Rossum vooral uit eigen gevoel spreekt en veel minder als woordvoerder van zijn Obediëntie - zoals Bartholomeeusen wel doet. 


De IKON-documentaire van 13 december 2006 staat hier.