Recensie Valentin et Henry Brifaut

Valentin Brifaut (1875-1963), centrale figuur in mijn paper voor Edinburgh twee jaar geleden (zie de post hierover elders op deze blog), was de belangrijkste figuur binnen de Belgische Antivrijmetselaarsbond, die in 1910 werd opgericht - en waarvan de noodzaak ervan op het Katholiek Congres van Mechelen, een jaar eerder, werd bepleit. Een aantal jaar geleden heb ik in een antiquariaat in de Marollen het volledige en gebundelde Bulletin antimaçonnique (het tijdschrift van de Bond) op de kop weten te tikken mét een door Brifaut zelf geschreven reçu. Nog eerder vond ik in een doos op de vlooienmarkt - excuseer: antiekmarkt - van Tongeren een boek uit 1852, getiteld Le protestantisme comparé au catholicisme met op de cover Brifauts handtekening. En ook het serienummer uit de bibliotheek waaruit een of andere onverlaat dit boek onrechtmatig had ontvreemd. De man zelf is een bijzonder boeiend figuur waarover maar weinig echt uitvoerige info te vinden valt. Maar met Thierry Scaillets dubbelbiografie van Valentin en zoon Henry, vorig jaar gedeeltelijk in eigen beheer verschenen, leek deze lacune te zijn opgevuld.
Valentin Brifaut ontpopte zich al tijdens zijn studies aan de Leuvense Alma Mater tot ‘propagandist’ van de katholieke zaak, wat zich uitte in zijn betrokkenheid als (mede-)stichter en geëngageerd bestuurder van verschillende instanties zoals L’Oeuvre des Missions catholiques de l’Etat indépendant du Congo (°1897), Les Jeunes Gardes catholiques (°1879), de Ligue scolaire catholique (°1909) en de Fédération des Associations et Cercles catholiques (°1884) en zijn deelname aan verschillende internationale eucharistische congressen. In 1912 werd het gemeenteraadslid uit Elsene voor het arrondissement Dinant-Philippeville in de Kamer verkozen maar hield er zich in de eerste periode, waarschijnlijk ten gevolge van antiklerikale intimidaties, opvallend op de vlakte. Hij zou tot 1925 in de Kamer zetelen; tussen 1944 en 1946 keerde hij terug naar het Parlement, maar dan als senator. In de jaren 1920 werd hij een centrale figuur binnen de katholieke scoutsbeweging, die hij tussen 1929 en 1936 als voorzitter van de Fédération des Scouts catholiques, actief in Franstalig België, zou leiden. Valentin Brifauts betrokkenheid bij de scouts was opmerkelijk: als secretaris van de Antivrijmetselaarsbond en steunpilaar van haar Bulletin antimaçonnique bestempelde hij de in 1907 door Robert Baden-Powell opgerichte beweging als para-maçonniek met als doel de jeugd te ontkerstenen. De vertaling van het gedachtegoed van Baden-Powell naar katholiek België won echter vrij snel aan belangstelling, onder het goedkeurend oog van zowel regeringsleider de Broqueville als de aartsbisschop, en ook Brifaut zelf erkende vrij snel het pedagogisch effect van de Belgische en katholieke scoutsbeweging. Zijn tweede zoon Henry (1905-1995) volgde dit pad verder en werd tijdens de Tweede Wereldoorlog welpenleider van de troep die speciaal voor prins Boudewijn werd opgericht. Henry vatte zijn rechtenstudies in Leuven aan maar voltooide deze niet en was naast scouting actief als grotendeels autodidactisch kunstenaar en schrijver. De geschiedenis van het scoutisme in België loopt effectief als een rode draad door deze monografie van Thierry Scaillet. De auteur is assistent aan de Unité d’Histoire contemporaine van de Université catholique de Louvain en (co-)auteur en (co-)editor van meerdere publicaties over padvinderij. Voorliggende publicatie heeft echter de ambitie om meer te zijn dan enkel dan een overzicht van de geschiedenis van het scoutisme aan de hand van de levens van vader en zoon Brifaut. Vooral Valentin Brifaut – in alle opzichten een veel boeiender figuur dan Henry, hoewel deze laatste in deze publicatie kwantitatief meer pagina’s krijgt toebedeeld – kende een uitvoerig familiaal en ideologisch netwerk en werd gedreven door onvoorwaardelijke vaderlandsliefde en katholiek engagement. Lid van de hoge burgerij, kandidaat in de letteren, doctor in de rechten, advocaat aan het Hof van Beroep in Brussel en familiaal verbonden aan grootgrondbezitter Charles Claes en de familie Carton de Wiart. In welke mate staatsman Henry Carton de Wiart in dit netwerk thuishoorde, is niet helemaal duidelijk. Hier bevonden zich zowel de kardinalen Mercier en Van Roey als bisschop van Namen Heylen, August-Edmond De Schryver, Frans Van Cauwelaert, Arthur Verhaegen en Charles Woeste. De auteur werkt echter het functioneren van dit netwerk niet uit, en dit is in feite symptomatisch voor het het gebrek aan diepgang dat dit hele boek kenmerkt. Bijzonder rijkelijk geïllustreerd met honderden foto’s uit het familiearchief geeft deze publicatie ook de indruk eerder een weinig kritische familiekroniek te zijn, balancerend op de rand van de wetenschapspopularisering. Tal van kaderteksten met anekdotes – over de familiebibliotheek, de woningen en de situering van Valentin ‘Tintin’ Brifaut als inspiratiebron voor Kuifje – in combinatie met een zeer descriptieve verwerking van bronnen en secundaire literatuur ondersteunen deze indruk. Vooral het gedeelte over Henry is vaak een aaneenschakeling van data, niet altijd even zinvolle details, evenementen en faits divers. Bepaalde sleutelmomenten uit het leven van Valentin Brifaut worden daar tegenover echter niet uitgewerkt of nauwelijks vermeld, zoals bijvoorbeeld zijn rol in de totstandkoming van het Katholiek Congres van Mechelen in 1909. Immers niet zonder reden noemde Charles Woeste in zijn mémoires Brifaut “la cheville ouvrière de l’organisation”. Zijn positie binnen de Katholieke Partij en in welke mate hij effectief op het beleid kon doorwegen wordt door de auteur niet in vraag gesteld en de laatste 30 jaar van zijn leven – na zijn vertrek aan het hoofd van de Fédération des Scouts catholiques – wordt in zijn geheel niet behandeld. Kortom, deze publicatie, gebaseerd op familiearchieven, biedt een niet geheel oninteressante microgeschiedenis maar kan de verwachtingen toch niet helemaal inwilligen.
Deze recensie wordt, in aangepaste vorm, aangeboden aan het Revue belge de Philologie et d'Histoire - Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis.
SCAILLET (T.). Valentin et Henry Brifaut. Parcours de vie d'un père et d'un fils. Brusssel, Event Business, 2008, 208 p., ill., € 40.