.jpg)
In samenwerking met de maçonnieke uitgeverij Fama verscheen een tweetal jaar geleden Vrij denken over religie, politiek en vrijmetselarij van Mat Herben. De auteur was een tijdlang, tegen wil en dank, bekende Nederlander toen hij na de moord op Pim Fortuyn in mei 2002 min of meer de leiding van diens partij overnam (en daarna ook mee aan de basis lag van haar roemloze ondergang). Herben was hoofdredacteur van het voorlichtingsmagazine van het ministerie van Defensie, werd in maart 2002 woordvoerder van Fortuyn, nadat deze een eigen partij (Lijst Pim Fortuyn) had opgericht na diens verwijdering uit Leefbaar Nederland omwille van vermeende islamofobe uitspraken. In de jaren ’90 was de katholiek Herben trouwens enige tijd Achtbare Meester van de toch wel niet onbelangrijke Haagse werkplaats Via Lucis. Professor in de Sociologie Fortuyn maakte een (in hoofdzaak mediagenieke) blitzcarrière met rechtse standpunten gericht tegen het falend beleid van het paarse kabinet-Kok. Fortuyn werd enkele dagen vóór de Tweede Kamerverkiezingen in Hilversum overhoop geschoten. Dit had twee gevolgen: 1, de LPF won in één klap 26 zetels en werd incontournable bij de nieuwe regeringsvorming van CDA’er Balkenende. 2, de overgrote meerderheid van deze verkozenen hadden nauwelijks of geen kaas gegeten van het politiek bedrijf, inclusief Herben, en vulden de weken die volgden met openlijk ruziemaken. Het kabinet-Balkenende I was in feite een kroniek van een aangekondigde dood: daags na de uitvaartplechtigheid van Prins-Gemaal Claus in oktober 2002 was het ermee afgelopen. De LPF slaagde er niet in zich te herpakken, om uiteindelijk bij de verkiezingen van 2006 geen enkele zetel meer over te houden; slechts hier en daar is er op gemeentelijk niveau nog een LPF-raadslid te vinden. Morgen 21 juli komt de LPF trouwens samen om, naar alle waarschijnlijkheid, de partij te ontbinden.
Herben heeft dus enige tijd in het middelpunt van de politieke belangstelling gestaan, en ik hoopte aan de hand van dit boek de man en zijn ideeën wat beter te leren kennen. Ijdele hoop. Vrij denken is een slordig samengesteld boek, bestaande uit een reeks van korte teksten waarvan het niet duidelijk is wat ze zijn: herwerkte interpretaties in de Tweede Kamer? Opiniestukken? Getranscribeerde interviews? Bouwstukken? Een inleiding als dusdanig ontbreekt, net als een conclusie, om dit duidelijk te stellen. Het valt trouwens niet te ontkennen dat de geest van Fortuyn door het hele boek heen zweeft. Het geeft je zo het gevoel van “wat zou Pim hiervan denken of hebben gevonden?”. Eveneens ergerlijk is Herbens profilering als pseudo-filosoof. Zo weet je nooit met welke stem hij spreekt: als politicus, opiniemaker of vrijmetselaar? Op geen enkel moment deelt hij ook mee dat zijn politieke denkbeelden al dan niet door zijn maçonnieke achtergrond gevormd zijn. Zijn aanhankelijkheid aan het katholicisme is ook vrij dubbelzinnig. Zo noemt hij enerzijds Johannes Paulus II, samen met Tsjechisch president Havel, één van de grote pleitbezorgers van het vrije geweten (p.110), daarin gevolgd door Benedictus XVI. Anderzijds volgt hij de kerkleiders niet in hun standpunten over homoseksualiteit (pp.147-149). Zo’n een grote verdedigers van het vrije geweten zijn ze nu ook weer niet. Diezelfde dubbelzinnigheid is er ook ten aanzien van de islam, door Herben als incompatibel gezien met de huidige westerse samenleving maar in essentie een religie van grote cultuur en verdraagzaamheid (moslims zoals Atatürk en koning Hoessein waren immers ook vrijmetselaars). Herben bekritiseert, maar geeft geen alternatieven. Ook over zijn prestaties als fractieleider van de LPF komen we niet veel te weten, behalve dan dat hij een door hem ingediende motie in april 2002 in de Tweede Kamer kon laten goedkeuren waarin het wetgevend orgaan de aanslagen van Madrid ten strengste veroordeeld (p.128). Maar ja, wie zou daar nu tegen zijn geweest? Voor de rest is alles wat op politiek vlak in de wereld is misgelopen voor een groot gedeelte op het conto van linkse rakkers te schrijven. Ronald Reagan had dus volgens Herben gelijk dat alles wat links wat tot het Rijk van het Kwade behoorde (voetnoot p.123).
De auteur heeft ook een aantal starre en oppervlakkige beelden over vrijmetselarij. De Orde als uitvinder van de democratie bijvoorbeeld. De 18e-eeuwse broeders zouden in de Verenigde Staten en Frankrijk aan de basis liggen van de democratische staatsinstellingen. Dit is een simplificering van de historische werkelijkheid. Bovendien was de vrijmetselarij een zeer elitair gegeven, en die elite ambieerde de wereldlijke macht. Een andere kwakkel is de oprichting van de Verenigde Naties, zogezegd voortgekomen uit het maçonniek denkpatroon van Roosevelt en Churchill tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Heeft dit boek mij dus iets nieuws geleerd over vrijmetselarij of hoe iemand dit persoonlijk kan beleven? Niet echt. Heeft dit iets bijgebracht over de politicus Herben? Ja: dat dit gaat om iemand zonder echt politiek programma en zich constant verschuilt achter de ideeën van Fortuyn, waarvan ik mij afvraag wie nog precies weet wat die oorspronkelijk waren.
HERBEN (Mat). Vrij denken in politiek, religie en vrijmetselarij. Den Haag, Synthese / Fama, 2005, 176 p.
