Recensie The Scottish Key

Een van de meest gehoorde mythes en misverstanden over vrijmetselarij is het geloof in haar rechtstreekse link met de middeleeuwse kathedraalbouwers. Vanuit een louter historisch oogpunt is er geen bewijs voor deze stelling beschikbaar. In feite kan de ontstaansgeschiedenis van het genootschap enkel tot 24 juni 1717 worden teruggebracht. Die dag kwamen vier Londense 'loges' samen en werd de Grootloge opgericht. Maar zelfs over deze avond is het verslag pas jaren later opgetekend. Wat vandaag als vrijmetselarij wordt beschouwd is in grote mate toe te schrijven aan de inspanningen van Desaguliers, wetenschapper en predikant, die als Grootmeester van de jonge Grootloge het genootschap van haar middenstanderskarakter verhief tot een elitaire club. Desaguliers hield, bij wijze van spreken, de pen van James Anderson vast toen hij de Constituties schreef, waarvan de eerste editie in 1723 werd gepubliceerd. Die Constituties vormden zowel het wetboek als de historische handleiding van de vrijmetselaar. Een groot gedeelte ervan bestaan uit een 'gemaçonniseerde' bijbelgeschiedenis. Niet veel later zullen anderen, zoals de Franse Schot Ramsay, de duistere voorgeschiedenis van het genootschap koppelen aan de mythe van de tempeliers. En zo ontstaat in de loop van slechts een twintigtal  jaar na 1717 een grotendeels verzonnen maçonnieke voorgeschiedenis, maar die zo geloofwaardig overkomt dat het de eeuwen kan overleven. The Scottish Key, een Belgische documentaire die in 2007 hierover werd gemaakt, heeft als doel deze mythes te ontkrachten. De film is een initiatief van ULB-doctorandus in de Filosofie François de Smet en documentairemaker Tristan Boulard. Enigszins merkwaardig is het ontbreken van de directe connectie met het Centre interdisciplinaire d'étude des religions et de la laïcité, wat toch de kern is van het onderzoek naar vrijmetselarij aan onze Franstalige zusteruniversiteit. In ieder geval laat de Smet zich zeer goed begeleiden door de commentaren van enkele internationale specialisten zoals David Stevenson, Roger Dachez, John Hamill en de onvermijdbare Andrew Prescott. De documentaire wil vooral de link van de vroege Engelse vrijmetselarij met Schotland aanhalen, waar er loges bestonden zoals Mary Chapel Lodge in Edinburgh wiens stichtingsdatum veel verder in de tijd ligt dan die van de Engelse Grootloge. Maar kan in dat geval wel van 'echte' vrijmetselarij worden gesproken? De documentaire laat het antwoord in het midden.

Het is de grote verdienste van François de Smet dat hij met The Scottish Key een wetenschappelijk onderbouwde en verantwoorde film over de beginjaren van de moderne vrijmetselarij heeft afgeleverd. Hij biedt niet echt nieuw materiaal aan - wat de documentaire vertelt is door onderzoekers al lang geweten - maar geeft wel een mooi overzicht van de stand van zaken. Grote prijzen zal de film wellicht niet verdienen: daarvoor is de stijl die Bourlard hanteert te kneuterig: ik hou bijvoorbeeld niet echt van die computeranimaties met voorbijvliegende deuren waarachter zich een volgend maçonniek 'geheim' bevindt. En ik erger mij mateloos aan de Nederlandse ondertiteling die ofwel tussen de soep en de patatten werd gemaakt ofwel door een vertaler in zijn eerste week op de hogeschool werd opgesteld. Na vijf minuten heb ik opgegeven om de tik- en vertaalfouten te tellen en heb de ondertiteling maar uitgeschakeld.

De DVD is te kopen in de boekhandel of via www.clefeccosaise.com .